Lecznicze właściwości ziół znane są już od bardzo dawna. Najstarsze przekazy pisane dotyczące leków roślinnych pochodzą ze starożytnego Egiptu i starożytnej Grecji. Żyjący na przełomie V i VI wieku p.n.e. słynny lekarz grecki Hipokrates wymieniał już 230 gatunków roślin leczniczych. Od zarania dziejów zbierane rośliny służyły jako pokarm. Niektóre z nich łagodziły bóle lub przyspieszały gojenie ran. Wiedzę o tym przekazywano z pokolenia na pokolenie. Bardzo duże znaczenie dla rozpowszechniania upraw i zastosowania ziół miały klasztory, a szczególnie benedyktynów i cystersów. Po wynalezieniu leków i rozwoju farmakologii zioła zaczęły wypadać z obiegu. W późniejszych okresach zwrócono jednak uwagę na negatywne działania uboczne leków i zioła znów wróciły do łask. W ostatnich latach zioła stały się modne i przeżywają swój renesans. Zioła stosowane są na różne schorzenia, nazywane są darami natury dla zdrowia i urody. Rośliny lecznicze stosuje się w ziołolecznictwie w formie świeżego albo suszonego surowca, z którego sporządza się różne mieszanki ziół, soki lub popularne herbatki.

W tym roku termin zbierania ziół nieco się przesunął z powodu zachodzących zmian klimatycznych. W maju możemy zbierać m.in. kwiaty mniszka lekarskiego oraz liście podbiału, poziomki lub pokrzyw, a także młode pędy i kwiatostany sosny pospolitej.

Mniszek lekarski (Taraxacum officinale) Ma zastosowanie w leczeniu dolegliwości trawiennych, związanych z wątrobą i woreczkiem żółciowym. Wszystkie części rośliny mają działanie przeciwzapalne, przeczyszczające i żółciopędne oraz zwiększające wydzielanie kwasów żołądkowych. Wspiera przemianę materii, łagodzi bóle stawów i problemy skórne. Ma także działanie oczyszczające i moczopędne – stosowany jest w przewlekłych infekcjach dróg moczowych, zapaleniu pęcherza, w kamicy moczowej. Ma pozytywny wpływ na poziom cukru i cholesterolu we krwi, wzmacnia też odporność, dzięki substancji jaką jest interferon. Miody i wina z kwiatu mlecza łagodzą kaszel, mają też właściwości regulujące pracę żeńskich hormonów płciowych. Okłady ze świeżych liści oraz sok mleczny działają podobnie do soku znajdującego się w łodygach jaskółczego ziela – usuwają brodawki skórne, zwłaszcza we wczesnym stadium, a także przyspieszają gojenie się pęknięć i zadrapań. Tradycyjnie rozjaśniano nim również piegi i przebarwienia. Mniszek lekarski był również składnikiem napoju, który zastępował kawę.
Miód z mniszka lekarskiego:
• 400 kwiatów mniszka lekarskiego
• 2 cytryny
• 2 szklanki wody
• 1,5 kg cukru
Kwiaty dobrze wypłukać, włożyć do garnka, dodać obrane, pokrojone w plastry cytryny, zalać wodą i gotować przez 10 minut. Po zagotowaniu wywar odstawić na 24 godziny. Po 24 godzinach przecedzić, wycisnąć sok z kwiatów, dodać cukier i gotować na wolnym ogniu 1,5 godziny. Gorący miód przelać do słoików i odwrócić do góry dnem.

Pokrzywa zwyczajna (Urtica dioica) Wyciąg z pokrzywy działa moczopędnie, ułatwia wydalanie z organizmu mocznika, chlorków i szkodliwych produktów przemiany materii. Zapobiega drobnym krwawieniom w przewodzie pokarmowym, zwiększa poziom hemoglobiny w osoczu i ilość czerwonych krwinek. Pobudza wydzielanie soku żołądkowego, ułatwia trawienie i przyswajanie pokarmów, zmniejsza stany zapalne w przewodzie pokarmowym oraz obniża poziom cukru we krwi. Pokrzywa uważana jest za obfite źródło witamin i łatwo przyswajalnych soli mineralnych. Zewnętrznie używana jest w usuwaniu łupieżu, łojotoku skóry i wypadaniu włosów. Liście i korzenie wchodzą w skład mieszanek ziołowych. W lecznictwie ludowym pokrzywę zaleca się w zapaleniu stawów i reumatyzmie, anemii, chorobach wątroby i dróg żółciowych, owrzodzeniu żołądka, epilepsji, histerii oraz w chorobach dróg oddechowych.
Koktajl ze świeżej pokrzywy
• duża garść liści pokrzywy
• 1 jabłko
• pół cytryny
Pokrzywę przepłucz, z jabłka wykrój gniazdo nasienne i pokrój na mniejsze kawałki, cytrynę obierz ze skórki. Wszystkie produkty przełóż do blendera i blenduj do uzyskania gładkiego koktajlu.

Sosna zwyczajna (Pinus sylvestris) od najdawniejszych czasów była stosowana w medycynie ludowej. Jej właściwości są wykorzystywane w leczeniu schorzeń dróg oddechowych. Do tego celu (do inhalacji) najbardziej nadaje się olejek sosnowy. Taki olejek zalecany jest również do wcierania, gdyż działa rozgrzewająco w bólach reumatycznych i nerwobólach. Z kolei dziegieć sosnowy ma zastosowanie w leczeniu dolegliwości skórnych, zaleca się go w grzybicach skóry, liszajach i łojotoku. Należy pamiętać, że pozyskanie surowców z sosny, z których później można przygotować napar, odwar, syrop lub olejek, musi odbywać się w określonym czasie. Pączki sosnowe najlepiej jest zbierać w okresie przedwiośnia, natomiast pędy sosny (kilkucentymetrowe, okryte brązową łuską) pod koniec kwietnia lub w maju.
Syrop z pędów sosny:
• około 1 kg pędów sosny
• 1 kg cukru
Pędów nie myjemy, a jedynie przeglądamy czy nie mają np. owadów. Następnie czyścimy z okrywającej je brązowej łuski i wrzucamy do słoja, gdzie na przemian w stosunku 1:1 zasypujemy cukrem. Każdą warstwę solidnie ugniatamy. Zamiast białego cukru można użyć trzcinowego, ksylitolu lub miodu. Pełny słoik zabezpieczamy nie dokręcając do końca zakrętki lub przewiązując gazą. Odstawiamy w ciepłym miejscu na okres około 4 tygodni. Syrop będzie gotowy, gdy nabierze złocistego, herbacianego koloru. Gotowy płyn należy przecedzić i przelać do wyparzonych butek lub słoiczków. W chłodnym i zacienionym miejscu syrop przechowujemy do 8 miesięcy.

Zainteresowanie uprawą ziół rośnie. Uprawiane są w ogrodach, na działkach, balkonach, a nawet w domach. Oprócz działań leczniczych zioła stosuje się także jako dodatki do potraw, świeże lub suszone dla podniesienia walorów smakowych, zapachowych i estetycznych dań. Zioła korzystnie wpływają na przyswajanie pokarmu ponieważ zwiększają wydzielanie soków trawiennych np. koperek, majeranek, kminek, lubczyk, szałwia, mięta, melisa. Zachęcamy do zainteresowania się leczniczymi właściwościami roślin oraz do ich uprawy lub zbierania tych, które rosną dziko w lasach lub na łąkach.

Tekst i zdjęcia: Mateusz Starnowski

Materiały źródłowe:
1. Karbowiak K., Sobański M. 2019: Zioła i rośliny lecznicze w Nadpilicznych Parkach Krajobrazowych. Zespół Parków Krajobrazowych Województwa Łódzkiego, Łódź
2. Piasecka K., Pogorzelska W. 2021: Dary natury dla zdrowia i urody. Zespół Parków Krajobrazowych Województwa Łódzkiego, Łódź
3. Chojnacka M., Krześniak L.M. 2000: Zioła na działce. Krajowa Rada Polskiego Związku Działkowców, Warszawa