Sulejowski PK

 Wśród elementów i cech środowiska kulturowego szczególną uwagę zwraca Opactwo Cystersów w Sulejowie - Podklasztorze. Założone w 1176 r. Opactwo jest najcenniejszym i jednym z najstarszych zabytków późnoromańskich, należy do lepiej zachowanych obronnych założeń cysterskich w Europie. Wszystkie obiekty zespołu klasztornego o.o. cystersów są wpisane do rejestru zabytków. Zabudowania opactwa reprezentują różne style architektoniczne począwszy od późnoromańskiego kościoła i wschodniego skrzydła klasztoru z pierwszej połowy XIII w., przez elementy zespołu z XV-XVII w. Zabudowania zespołu klasztornego tworzą obszerny, nieregularny wielobok.

Sulejów

Walory kulturowe Sulejowa pozostają w cieniu monumentalnego opactwa. Sulejów przez ponad sześć wieków pozostawał w rękach zakonników, by w 1819 r. stać się własnością rządową. Ochroną konserwatorską objęty jest zespół neogotyckiego kościoła p.w. św. Floriana. Ponadto w okolicach Sulejowa znajdują się obiekty wpisane do ewidencji zabytków, które świadczą o powiązaniach historii osady z budową geologiczną obszaru. Wszakże to zasoby wapieni, margli, skał krzemionkowych i wapienno – krzemionkowych zdecydowały o powstaniu, już w średniowieczu, kamieniołomów wapienia, zaś w XIX w. zbudowano tutaj piece do wypalania wapna. Do dnia dzisiejszego przetrwały zaledwie ruiny zabytkowych pieców „Wiktor” i „Jan”, które wraz ze śladami po dawnej eksploatacji surowców skalnych kształtują interesujący zabytkowy krajobraz.

Współcześnie Sulejów funkcjonuje jako istotny element szlaku turystycznego, będącego sposobem do poznania długiej historii i tradycji miasta i okolic.

Bąkowa Góra

Bąkowa Góra to wzniesienie o wysokości 282 m n.p.m. położone w otulinie Parku, po zachodniej stronie Pilicy, z którego roztacza się widok na Dolinę Pilicy. Jest to miejsce o wybitnych walorach krajobrazowych i kulturowych. Wieś Bąkowa Góra znajduje się na wschodnim stoku wzniesienia i jest znana od XIV w. Drzewostan, znajdujący się na szczycie wzniesienia, to pozostałość parku podworskiego. Teraz ma on charakter typowo leśny. Wśród zadrzewienia starego parku znajdziemy ruiny zamku - rycerskiej siedziby obronnej wzniesionej na przełomie XIV i XV w., na miejscu starszego założenia obronnego przez rodzinę Bąków oraz dwór późnobarokowy wzniesiony przez Małachowskich w latach 1770-1780. Tuż poniżej szczytu wzniesienia znajduje się kościół parafialny pod wezwaniem Św. Trójcy z XV w., przebudowany w XVII i XVIII w. Na dziedzińcu kościelnym stoi wybudowana w XVIII w. czworoboczna, murowana, dwukondygnacyjna dzwonnica z dzwonem z 1657 r.

Majkowice

Miejscowość położona w Dolinie Pilicy poniżej Bąkowej Góry, na uboczu. Jest to niewielka wioska pozornie nie rzucająca się w oczy. Niemniej jednak zainteresowany turysta od razu dostrzeże wyjątkowość i walor krajobrazowy tego miejsca, które ma bogatą historię. Dowodzą tego zachowane tu pamiątki minionych wieków. Wioska zachowała okolnicowy - średniowieczny układ rozplanowania wsi - zabudowania są położone wokół stawu. W południowej części wsi, przy głównej drodze, znajdują się ruiny renesansowego zamku wzniesionego przez rodzinę Majkowskich w połowie XVI w., później rozbudowanego. Zamek zbudowano z łamanego wapienia i cegły. Najlepiej zachowała się trzykondygnacyjna, narożna baszta; w przyziemiu na rzucie koła, w środkowej kondygnacji jest ośmioboczna, w najwyższej - kwadratowa; w ścianach strzelnice kluczowe i renesansowe ościeże okienne. Wokół ruin zamku znajdują się pozostałości parku przyzamkowego w postaci grupy potężnych dębów Quercus. Teren zamkowy przecina główna droga, którą będziemy się przemieszczać przejeżdżając przez Majkowice. Pozostałości parku przyzamkowego znajdują się po obu stronach drogi. W pobliżu ruin zamku i stawu znajdziemy również stare wierzby białe Alnu alba rozmiarów drzew pomnikowych. Nad brzegiem Pilicy usytuowana jest średniowieczna siedziba Nagodziców - ruiny zamku Surdęga . Do dziś zachowały się skromne, aczkolwiek jeszcze czytelne, pozostałości murowanej budowli – niski nasyp z widocznymi zarysami fundamentów. Wśród podmokłych łąk pomiędzy zabudowaniami wsi a Pilicą znajduje się pozostałość grodziska stożkowego. Gródek ma postać kolistego kopca, otoczonego szeroką fosą i zewnętrznym wałem obwodowym. Jest pozostałością obronnej siedziby rycerskiej.

Na walory kulturowe obszaru Sulejowskiego Parku Krajobrazowego składają się charakterystyczne elementy krajobrazu wiejskiego, stanowiące osobliwość Nadpilicza – kapliczki i krzyże przydrożne, często w otoczeniu zieleni oraz kapliczki nadrzewne, nieliczne już stare drewniane domy – pozostałości budownictwa ludowego, dominanty przestrzenne, a także powszechnie dostępne punkty i płaszczyzny widokowe a także liczne miejsca pamięci narodowej. Nadpilickie lasy noszą ślady licznych walk z czasów I i II wojny światowej; miejsca straceń ofiar terroru upamiętnione są obeliskami i tablicami pamiątkowymi m.in. w: Barkowicach Mokrych, Błogich Szlacheckich, Dąbrowie n/ Czarną, Lubiaszowie, Sulejowie, Zygmuntowie. Z czasów II wojny światowej zachowały się obozowiska stanowiące miejsce schronienie partyzantów. Wzdłuż całej linii brzegowej Pilicy i częściowo Luciąży ciągnie się pas poniemieckich umocnień obronnych z okresu II wojny światowej - Linia Pilicy(Piliza Stellung). W skład umocnień wchodzą: transzeje, okopy, rowy strzeleckie, stanowiska artyleryjskie, bunkry żelbetonowe typu „Tobruk” oraz bunkry amunicyjne.

Wszystkie zachowane elementy wraz z przeszłością historyczną stanowią o tożsamości Sulejowskiego Parku Krajobrazowego i jego najbliższego otoczenia.

W dziejach tego terenu znaczną rolę odegrała Pilica. Poza tym, że stanowiła oś historycznej przestrzeni kulturowej SPK, to już od XVI w. rzeka była wykorzystywana do spławów i żeglugi, m.in. dużymi szkutami spławiano zboże do Gdańska, a od XIX w. pływały pasażerskie parostatki.

Przez teren SPK prowadziły dwa historyczne szlaki kulturowe, które zbiegają się w Sulejowie Podklasztorzu – są to szlak cysterski i piastowska droga romańska. Na obu tych szlakach położony jest zespół pocysterski.

Wybrane obiekty zabytkowe Sulejowskiego Parku Krajobrazowego

1. Obiekty zabytkowe wpisane do rejestru konserwatora zabytków

a) Gmina Sulejów: Sulejów Podklasztorze, zespół klasztorny O.O. Cystersów, ul. Opacka 13

młyn z XVIII, (nr rej. 239)

wieża obronna tzw. Mauretańska z XVIw., (nr rej. 239),

wieża obronna tzw. Opacka z XVIw., (nr rej. 239),

kościół klasztorny z XIII w p.w. św. Tomasza Kantabryjskiego, (nr rej. 239),

klasztor z XIII w. (nr rej. 239)

budynek d. gorzelni z XVIII w (nr rej. 239),

budynek d. mieszkalny z XV w (nr rej. 239),

wieża obronna Attykowa z XVI w (nr rej. 239)

wieża obronna Muzyczna z XV/XVI w (nr rej. 239)

arsenał z XVI/XVII w (nr rej. 239),

wieża bramna tzw. Krakowska z XV w (nr rej. 239),

wieża bramna Rycerska z XVI w (nr rej. 239)

mury obronne XV/XVI w (nr rej. 239)

rekikty pałacu Opata z XVI w (nr rej. 238)

park przykościelny, (nr rej. 429),

stanowisko archeologiczne - cmentarzysko p. średniowieczne (nr rej. 429)

stanowisko archeologiczne - osada, wczesne średniowiecze (nr rej. 400)

b) Gmina Aleksandrów:

dwór XVIII/XIX w Dębowej Górze (nr rej. 255)

park XVIII/XIX w Dębowej Górze (nr rej. 378)

c) Gmina Ręczno:

stanowisko archeologiczne – cmentarzysko, III epoka brązu, Stobnica – Trzymorgi (nr rej.193),

stanowisko archeologiczne – osada, wiek różny (neolit/wczesna epoka brązu, mezozoik – neolit), Stobnica – Trzymorgi (nr rej.193)

Obiekty zabytkowe w ewidencji konserwatorskiej.

1. a) Gmina Sulejów:

park z XX w., Winduga,

układ przestrzenny Winduga, przysiółek do XIII w.

układ przestrzenny – ulicówka, 1231 r. Barkowice Mokre,

cmentarz przy klasztorze O.O. Cystersów, Sulejów ul. Opacka 13,

1. b) Gmina Aleksandrów:

układ przestrzenny XII w. Dąbrowa n/Czarną,

młyn z XX w., Dąbrowa n/Czarną

1. c) Gmina Wolbórz:

cmentarz ewangelicki XIX w., Polichno,

cmentarz ewangelicki  XIX w., Lubiaszów, w lesie

Stanowiska archeologiczne.

Dolina Pilicy wraz z pobocznymi dolinami posiada licznie zachowane ślady pradziejowego osadnictwa związane przede wszystkim z okresem kultury trzcinieckiej i łużyckiej (1500-400 p.n.e.), grobów kloszowych (400-125 p.n.e.), czy kulturą przeworską (250-375 p.n.e.). Najważniejsze skupiska stanowisk archeologicznych występują w rejonie Sulejowa (Owczary) oraz w gminie Ręczno (Stobnica).

Ogółem na terenie parku wyodrębniono 110 stanowisk archeologicznych (osady, ślady osadnictwa, cmentarzyska, obozowiska) ujętych w ewidencji konserwatora zabytków:

1. gm. Aleksandrów – 46 obiektów, gm. Mniszków – 8, gm. Ręczno – 30, gm. Sulejów – 21, gm. Tomaszów Mazowiecki – 4, Wolbórz – 1

ZPKWŁ

Obszary o wybitnych walorach przyrodniczych Sulejowskiego PK i jego otuliny objęto prawną ochroną w postaci 11 rezerwatów przyrody o łącznej powierzchni ponad 620 ha oraz w postaci użytków ekologicznych, pomników przyrody, obszarów Natura 2000.

ZPKWŁ

Mapa Sulejowskiego PK 1-50.000 (wyd. 2021).jpg13.54 MB

Mapa Sulejowskiego PK 1-50.000 (wyd. 2021) str.1.pdf7.16 MB

Mapa Sulejowskiego PK 1-50.000 (wyd. 2021) str.2.pdf29.49 MB

Mapa Sulejowskiego PK na Geoportalu Województwa Łódzkiego

ZPKWŁ

Sulejowski Park Krajobrazowy został utworzony w 1994 r. na podstawie rozporządzenia Wojewody Piotrkowskiego Nr 3/94 z dnia 21 lipca 1994r. (Plan Ochrony Sulejowskiego Parku Krajobrazowego , 2006). Należy wraz z przedborskim i Spalskim Parkiem do Oddziału terenowego Nadpilicznych Parków Krajobrazowych, Wchodzących od 01.01. 2013 r. w skład Zespołu Parków Krajobrazowych Województwa Łódzkiego.

Park obejmuje i ochrania jeden z najcenniejszych fragmentów dorzecza Pilicy w jej środkowym odcinku od okolic Bąkowej Góry po okolice Tomaszowa Mazowieckiego. Symbolem parku (logo) jest wieża Opacka klasztoru Cystersów w Sulejowie. Osią parku jest rzeka Pilica i założony na niej w latach 70-tych Zbiornik Sulejowski. Zalew Sulejowski (znany również jako Zbiornik lub Jezioro Sulejowskie), jest to sztuczny zbiornik retencyjny, utworzony w latach 1969 – 73 poprzez spiętrzenie wody rzeki Pilicy w Smardzewicach, w miejscu, gdzie Dolina Pilicy naturalnie się zwęża. Jest to jeden z największych akwenów wodnych w środkowej Polsce o powierzchni 22 km2, dł. ok. 17 km i szerokości dochodzącej do 2 km. Zbiornik ciągnie się od Sulejowa do Smardzewic. Celem utworzenia zbiornika było zaopatrzenie Łodzi w wodę. Obecnie pełni głównie funkcję turystyczno – rekreacyjną. Stanowi miejsce wypoczynku i rekreacji dla turystów. Są tu liczne plaże, kąpieliska, ośrodki wypoczynkowe, hotele i inne obiekty infrastruktury turystycznej takie jak przystanie wodne i wypożyczalnie sprzętu wodnego. Jest również ostoją wielu gatunków ryb, m.in. szczupak, okoń, leszcz. Park ochrania krajobraz nadrzeczny Pilicy, Czarnej Malenieckiej (Koneckiej), delty Luciąży, śródleśnych strumieni, np. strugi Młynki czy Rosochy. W SPK znajduje się fragment najlepiej zachowanego koryta Pilicy charakteryzujący licznymi, naturalnymi i malowniczymi meandrami. Doliny rzek przepływających przez tereny Parku są niezastąpionymi refugiami faunistycznymi (zwłaszcza ptasimi) oraz florystycznymi. Pozornie nizinne tereny poprzecinane są dolinami i wąwozami przez co mają charakter pagórkowaty z wyraźnymi obniżeniami dna dolin oraz wzniesionymi brzegami odsłaniającymi widoki na otaczające tereny. Na krajobraz SPK składają się również wartości kulturowe. Wody Pilicy stanowiły niegdyś zaczątek pierwszych osiedli ludzkich. W ich sąsiedztwie rozwijała się kultura, która na przestrzeni wieków pozostawiła po sobie ślady w krajobrazie t.j. ruiny zamków, stare kościółki, cmentarzyki. Tradycje i zwyczajach środkowego Nadpilicza są nadal pielęgnowane i przekazywane z pokolenia na pokolenia.

Największą powierzchnię zajmują lasy, które stanowią łącznie 11 840 ha ( 69,5 %). Łąki i pastwiska zajmują 836 ha (4,9%) parku, wody powierzchniowe zajmują 2063 ha (12,2%) – w tym na rzeki przypada 163 ha (1%). W skład parku wchodzi również Jezioro Sulejowskie o powierzchni 1900 ha ( 11,2%) oraz fragment doliny środkowej Pilicy, na odcinku od okolic Przedborza po Tomaszów Mazowiecki.

Plan Ochrony

Plan ochrony Sulejowskiego Parku Krajobrazowego jest dostępny w siedzibie Zespołu Nadpilicznych Parków Krajobrazowych w Moszczenicy.

Składa się z dwóch operatów:

• Operat generalny cz. 1
• Operat generalny cz. 2
  
  

Rozporządzenie Wojewody Łódzkiego.pdf186.14 KB

ZPKWŁ

ZPKWŁ