Zając europejski (Lepus europaeus) szarak –zamieszkuje całą Europę z wyjątkiem północnych części Skandynawii i Rosji. W Polsce występuje wszędzie, choć w bardzo zróżnicowanym zagęszczeniu. Zające europejskie preferują otwarte pola uprawne i pastwiska z różnorodnymi uprawami rolnymi, poprzecinane zakrzewieniami, niewielkimi zadrzewieniami i remizami. Unikają upraw monokulturowych (jednogatunkowych) i wielohektarowych. To zwierzęta polne i typowi roślinożercy. Żywią się trawą, ziołami i uprawami polnymi, zające przebywające w lesie żywią się roślinnością leśną, między innymi ziołami, pączkami drzew liściastych, miękką, soczystą korą, żołędziami, itp. Żerują wieczorem i wczesnym rankiem, a czasami również w nocy; w dzień raczej wypoczywają w kotlinach.
Sierść zająca - turzyca, jest koloru brązowego z wyjątkiem czarnego zakończenia uszów- słuchów, oraz białego wierzchu ogona omyka. Zając jest wspaniałym biegaczem. Podczas jednej nocy przemierza mnóstwo kilometrów. Jego tylne kończyny - skoki, są długie i silne. Podczas biegu stawia je przed łapami przednimi. Zając, który ucieka zostawia za sobą trop w kształcie litery "Y", przy czym ślady z przodu są odciskami jego skoków. Zające europejskie posiadają doskonały zmysł wzroku, węchu i słuchu.
Okres godowy, czyli zajęcze parkoty rozpoczynają się już w styczniu, a przy złych warunkach pogodowych dopiero w lutym i trwają aż do września. Ciąża trwa 40 – 44 dni. Zające rodzą młode (kocą się) trzy do czterech razy w roku. Zające urodzone w marcu nazywamy marczakami – te z września michałkami.
W ostatnich latach populacja zająca gwałtownie spada. W latach 70. XX wieku populacja wynosiła prawie 3,2 mln, na początku lat 90. XX wieku było ich ponad 1,1 mln, a obecnie liczebność tego gatunku w Polsce wynosi niewiele ponad 0,5 mln osobników i systematycznie maleje. Powodów spadku populacji zajęcy jest kilka: wzrost liczebności drapieżników , mechanizacja rolnictwa (koszenie łąk), zwiększenie ruchu drogowego oraz liczne, zdziczałe psy i koty. Jeszcze innym powodem ich mniejszej liczby jest zanieczyszczenie środowiska, głównie metalami ciężkimi, co wpływa na zmniejszenie ich rozrodczości. Dodatkowo zanik tradycyjnego rolnictwa ekstensywnego, zwiększanie areałów monokultur oraz likwidacja remiz śródpolnych oraz miedz (zbyt jednolita baza żerowa niedostarczająca minerałów i witamin w odpowiednich proporcjach oraz brak miejsc schronienia) powoduje osłabienie kondycji zajęcy, a zatem odporności na pasożyty i choroby.
Tekst i zdjęcia: Maciej Sobański
