Błotniak łąkowy to gatunek ptaka drapieżnego o smukłej sylwetce z długim ogonem i długimi wąskim skrzydłami. W Polsce jest to jeden z czterech gatunków błotniaków, które można spotkać w naszym kraju. Oprócz niego można u nas spotkać też błotniaka stawowego, zbożowego i stepowego. Błotniaki to wyróżniająca się grupa ptaków szponiastych pod względem wyglądu oraz zwyczajów. Grupa ta odznacza się wyraźnym dymorfizmem płciowym co oznacza, że dorosłe samce tych ptaków pod względem upierzenia wyglądają zupełnie inaczej niż samice i młode ptaki. Samce zwykle są ubarwione szarawo z kontrastowo czarnymi końcami skrzydeł, zaś samice i młode ptaki są brązowawe. Ptaki te polują na otwartej przestrzeni zwykle łąk i pól. Co ciekawe gniazda tych ptaków są zakładane na ziemi lub pośród roślinności szuwarowej na mokradłach. Błotniaki to średniej wielkości drapieżniki. Rozpiętość ich skrzydeł wynosi od ok. 100 cm do ok. 140 cm. Budowa ciała zapewnia niemal bez wysiłkowy lot. Polując latają nisko nad ziemią zwykle w dość powolnym locie z lekko uniesionymi skrzydłami w kształt litery V. Posiadają też ciekawe przystosowanie do polowania w postaci charakterystycznej „twarzy” zwanej szlarą.
Tworzą ją pióra ułożone dookoła dziobu i oczu, podobne przystosowanie bardziej jest znane u sów i ma podobne zadanie. Szlara sprawia, że ptaki te doskonale słyszą co ułatwia im polowanie. Błotniak poszukując zdobyczy leci nisko najczęściej poruszając się pod wiatr. Jednocześnie głowę ma skierowaną w dół i obserwuje oraz nasłuchuje co dzieje się pod nim. W przypadku zauważenia zdobyczy drapieżnik wykonuje gwałtowny zwrot i uderza na ofiarę z wyciągniętymi przed siebie szponami. To najbardziej typowy sposób łowów naszych błotniaków. Najczęściej polują na gryzonie oraz duże owady, zaś błotniaki stawowe często również na młode ptaki wodne i ich jaja. Błotniaki łąkowe to ptaki wędrowne, który zimują w południowej Afryce. Przylatują na przełomie kwietnia i maja. Pierwsze zwykle pojawiają się samce, które niedługo po przylocie rozpoczynają efektowne loty tokowe, polegające na naprzemiennym wznoszeniu się i pikowaniu w dół. Pary błotniaków mogą gniazdować zarówno pojedynczo jak i w luźnych półkoloniach. U większości błotniaków za budowę gniazda odpowiada przede wszystkim samica. Błotniaki łąkowe wbrew nazwie obecnie najczęściej budują gniazda na polach głównie w uprawach zbóż, choć kiedyś zdecydowanie częściej gniazdowały na łąkach. Jest to gatunek znacznie rzadszy od błotniaka stawowego i obecnie na terenie Spalskiego Parku Krajobrazowego przestał gniazdować, ale w tym roku regularnie były widywany w Parku. Błotniaki składają ok. 3-4 jaj, które przez mniej więcej miesiąc wysiaduje tylko samica. W tym czasie, a także po wykluciu się piskląt, za dostarczanie pokarmu dla całej rodziny odpowiada samiec. Samica rozpoczyna wysiadywanie zanim złoży wszystkie jaja, co powoduje, że młode z wcześniej złożonych jaj klują się pierwsze. Dlatego w gnieździe przebywają zwykle pisklęta w różnym wieku i różnej wielkości. Po lęgach koczują, niekiedy gromadząc się na zbiorowych noclegowiskach. Śpią wówczas zwykle na ziemi. Błotniaki łąkowe odlatują na przełomie sierpnia i września. Samiec błotniaka łąkowego jest popielato szary z rozległą czernią na końcach skrzydeł, a charakterystyczne są czarne pasy na spodniej stronie skrzydła oraz pojedynczy na wierzchu. Samica błotniaka łąkowego jest bardzo podobna do samicy błotniaka zbożowego i stepowego. Wszystkie te trzy gatunki są brązowawe z wierzchu oraz z jasnym kreskowanym spodem (młode błotniaki łąkowe i stepowe są jednolicie rdzawe na spodzie). Posiadają również ciemno prążkowany ogon oraz ciemne pasy na jasnym tle na spodzie skrzydła. Od błotniaka zbożowego samicę błotniaka łąkowego można łatwo rozpoznać po bardziej delikatnej sylwetce z ostro zakończonym skrzydłem, na którym widać 4 „palce”. U błotniaka zbożowego jest ich 5 zaś skrzydło jest bardziej zaokrąglone. Trudniejsze jest odróżnienie od błotniaka stepowego, którego samica również posiada 4 widoczne „palce”. Posiada ona jednak zwykle jasną obrożę na szyi oraz ciemne pokrywy drugorzędowe. Jednak cechy te pozwalają na rozpoznanie tylko w dobrych warunkach w miarę doświadczonym obserwatorom. Zarówno samiec jak i samica błotniaków łąkowych posiadają małą białą plamę na nasadzie ogona lepiej widoczną u samic, która mocniej kontrastuje z brązowym upierzeniem. W Spalskim Parku Krajobrazowych niegdyś gniazdował na Łąkach Ciebłowickich i na Błotach Brudzewickich i tutaj nadal jest dość regularnie obserwowany, ale się nie lęgnie. W tym roku okazało się, że dwie pary tych ptaków jednak gniazdowy na polach w sąsiedztwie Spalskiego Parku Krajobrazowego. Jedna z tych par wyprowadziła lęg z sukcesem przed rozpoczęciem żniw. Lęg drugiej pary musiał być późniejszy, gdyż młode ptaki w tym samy czasie, gdy po sąsiedzku już dość sprawnie latały jeszcze przebywały w zbożu. Niestety ze względu na miejsce odbywanie lęgów wiele młodych błotniaków ginie w czasie odbywających się żniw. W celu zabezpieczenia lęgu, postanowiłem ogrodzić gniazdo oraz zabezpieczyć młode na czas koszenia. Oczywiście najpierw trzeba było ustalić właściciela pola, na którym znajdowało się gniazdo to jednak udało się zrobić bardzo szybko jak również dostać zielone światło na podjęcie dalszych kroków. W międzyczasie zaczerpnąłem cennych wskazówek jak powinno wyglądać takie zabezpieczenie lęgu. Właściciel pola poinformował mnie też o planowanym terminie koszenie i właśnie w miniony tygodniu pole zostało skoszone. Nie obyło się bez niespodzianek, gdyż w trakcie koszenia była awaria kombajnu i z planowanych ok. 3 godzin zrobiło się 6, ale najważniejsze, że młode szczęśliwie przetrwały ten newralgiczny moment i dwójka młodych ptaków już odbywa pierwsze loty. Lęgi tych ptaków tak blisko Parku napawają optymizmem, że być może powrócą na teren Parku lub przynajmniej dalej będą regularnie obserwowane na terenie Parku. Od kilku lat w Polsce jest prowadzano program czynnej ochrony tych ptaków w miejscach, gdzie występują największe skupiska tych ptaków. Na terenie woj. łódzkiego jest to obszar powiatu łowickiego i kutnowskiego. W okolicy Spalskiego Parku Krajobrazowego niebyło podejmowanych do tej pory podobnych działań, gdyż na tym terenie błotniaki występują dużo rzadziej co utrudnia wyszukanie gniazd. Błotniak łąkowy objęty jest oczywiście ochroną ścisłą, wymagający ochrony czynnej. Umieszczony jest w załączniku I Dyrektywy Ptasiej oraz w Czerwonej Księdze Ptaków Ziemi Łódzkiej. Jego populacja na terenie naszego kraju szacowana jest na 2800 par z tendencją malejącą, w woj. łódzkiego jego liczebność była szacowana na 120 par, przy czym większość gniazduje w północnej części województwa. Dlatego udane lęgi w tej części województwa tym bardziej cieszą. Mam nadzieję, że po sukcesie w tym roku ptaki powrócą również w przyszłym roku. Niewątpliwe zdobyte pewne doświadczenie w tym roku ułatwi podejmowanie podobnych działań w przyszłości.
Literatura:
Janiszewski T., Podlaszczuk P., Wężyk M., Wojciechowski Z. 2016. Czerwona Księga Ptaków Ziemi Łódzkiej. Towarzystwo Przyrodników Ziemi Łódzkiej. Łódź.
Kuczyński L., Wierzbicka A., Krupiński D. Krajowy cenzus błotniaka łąkowego w latach 2018-2019. Raport końcowy. Poznań – Warszawa 2020.
Svensson L., Mullarney K., Zetterstrom D. 2012. Przewodnik Collinsa. Ptaki. Najpełniejszy przewodnik do rozpoznawania ptaków Europy i obszaru śródziemnomorskiego. MULTICO, Warszawa.
Wardecki Ł., Chodkiewicz T., Beuch S., Smyk B., Sikora A., Neubauer G., Meissner W., Marchowski D., Wylegała P., Chylarecki P. 2021. Monitoring Ptaków Polski w latach 2018–2021. Biuletyn Monitoringu Przyrody 22: 1–80.
