NPK

Aktywna turystyka kwalifikowana na terenie Spalskiego Parku Krajobrazowego i jego i otuliny rozwija się w oparciu o oznakowane szlaki turystyczne oraz ścieżki dydaktyczne:

1) Piesze:

- Szlak Spalskiego Parku Krajobrazowego, koloru zielonego, relacji: Tomaszów Mazowiecki – Spała – rezerwat „Konewka” – Liciążna – rezerwat „Żądłowice” – Grotowice – Lubocz, całkowita długość szlaku – 54,5 km, w granicach SpPK – 28,1 km.

Szlak Partyzancki im. mjr Henryka Dobrzańskiego koloru czerwonego, relacji: Radomsko PKP – Wygoda – Włynice – Przedbórz – Bąkowa Góra – Sulejów – Tomaszów Mazowiecki – Spała – Poświętne – Drzewica, całkowita długość szlaku wynosi 200,4 km, w granicach SPPK – 17 km,

- Szlak im. Prezydenta Ignacego Mościckiego, koloru niebieskiego, relacji: Spała – Jeleń – Smardzewice – Biała Góra – Rezerwat przyrody „Niebieskie Źródła” – Skansen Rzeki Pilicy – Tomaszów Mazowiecki, całkowita długość szlaku 25 km, w granicach SpPK – 3,9 km.

2) Rowerowe :

- Szlak Carskich Łowów, koloru żółtego, relacji: Smardzewice – Spała – rezerwat „Konewka” – Glina – rezerwat Żądłowice – Rzeczyca, całkowita długość szlaku wynosi 32,8 km, w granicach SpPK –16,8 km,

- Trakt przez Puszczę Pilicką, koloru zielonego, relacji: Czerniewice – rezerwat „Konewka” – Spała – Poświętne, całkowita długość szlaku wynosi 42 km, w granicach SpPK – 20,4 km,

- Szlak im. Juliana Tuwima, koloru niebieskiego, relacji: Tomaszów Mazowiecki – Luboszewy – Glinik – Królowa Wola – Inowłódz – Zakościele, całkowita długość szlaku wynosi 20,5 km,
w granicach SpPK – 0,4 km,

- Droga do Żubrów, koloru czerwonego, relacji: Smardzewice – Brzustów – Inowłódz, całkowita długość szlaku wynosi 20,2 km, w granicach SpPK – 2 km,

- Szlakiem Cudownych Obrazów, szlak koloru czarnego relacji: Wesoła – Tomaszów Mazowiecki – Ciebłowice Małe – Spała – Inowłódz – Fryszerka – Anielin – Poświętne, całkowita długość szlaku wynosi 39,4 km, w granicach SpPK – 27 km,

- Szlak im. Zygmunta Goliata, koloru zielonego, który wiedzie wokół Zalewu Sulejowskiego, na terenie opracowania znajduje się fragment tej trasy w gminie Tomaszów Mazowiecki, całkowita długość szlaku wynosi 64,2 km, w granicach otuliny Parku – 1,2 km;

3) Ciąg pieszo-rowerowy relacji: Tomaszów Mazowiecki (rezerwat „Niebieskie Źródła”) – Spała. Całkowita długość szlaku wynosi 14 km, w granicach Parku – 4 km. W przyszłości planuje się przedłużenie tej trasy do Inowłodza;

4) wodny :

- Szlak wodny Pilicy. Pilica jako szlak kajakowy na terenie województwa łódzkiego funkcjonuje od Maluszyna znajdującego się w południowo-wschodniej części województwa łódzkiego do granicy z województwem mazowieckim, przebiega przez obszar Parku i jego otuliny. Całkowita długość szlaku kajakowego w granicach województwa łódzkiego wynosi 146,6 km,
w granicach SpPK – 31,7 km;

5) konny:

- Łódzki Szlak Konny – przez obszar Parku przebiega częściowo odcinek 12 i 13 pętli zewnętrznej szlaku liczącej prawie 1500 km. Odcinki te w SpPK przebiegają na trasie: Rzeczyca – Ponikła –Inowłódz – Zakościele – Królowa Wola – Spała – Brzustów – Ośrodek Hodowli Żubrów – Smardzewice i liczą około 36 km.

6) Ścieżka przyrodnicza „ Lasy Spalskie” – rozpoczyna się przy Domu Leśnika w Spale i prowadzi przez rezerwat leśny Spała do pomnika (obelisku) św. Huberta. Składa się z ona z 7 przystanków prezentujących największe walory rezerwatu w formie opisów i rysunków. Ścieżka umożliwia samodzielne poznanie gatunków roślin i zwierząt chronionych, prezentuje potęgę lasu, rzeki oraz zależności wszystkich elementów ekosystemu.

7) Ścieżka edukacyjno – historyczna „ Śladami Oddziału mjr Hubala” – Ścieżka składa się z 8 tablic przystanków, opisujących działania i historię hubalczyków. Przystanki w dużej mierze związane są z miejscami przebywania i działalności oddziału. Ścieżka poprowadzona jest głównie lasami od Dęby w okolicach Opoczna poprzez Poświętne i dalej Wólkę Kuligowską, Mysiakowiec, Ponikła, Kozłowiec, zaś kończy się w Anielinie, gdzie stoi Szaniec majora Henryka Dobrzańskiego "Hubala".

ZPKWŁ

Na podstawie art. 19 ust. 1 pkt 3 Ustawy o ochronie przyrody z dnia 16 kwietnia 2004r. (Dz. U. Nr 151, poz. 1220 – jednolity tekst z 16 września 2009r.), �3 i �6 Rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 12 maja 2005r. w sprawie sporządzania projektu planu ochrony dla parku narodowego, rezerwatu przyrody i parku krajobrazowego, dokonywania zmian w tym planie oraz ochrony zasobów, tworów i składników przyrody (Dz. U. Nr 94, poz. 794 z 2005r.) oraz art. 29 – 32 i art. 39 – 43 rozdziału 3 Ustawy z dnia 3 października 2008r. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz ocenach oddziaływania na środowisko (Dz. U. Nr 199, poz. 1227) przystąpiono do sporządzenia projektu planu ochrony dla Spalskiego Parku Krajobrazowego w jego granicach. Celem opracowania jest zapewnienie ochrony wartości przyrodniczych, kulturowych, społeczno-gospodarczych i określenia warunków prowadzenia gospodarki przestrzennej na obszarze Parku zgodnie z zasadą zrównoważonego rozwoju oraz sformułowanie obowiązujących zasad dotyczących kształtowania i ochrony środowiska w studiach uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gmin, miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego oraz innych opracowaniach projektowych.

ZPKWŁ

Najważniejsze wartości kulturowe i krajobrazowe stanowią świadectwa długich tradycji osadniczych w dolinie rzeki Pilicy, a więc: stanowiska archeologiczne, obiekty nieruchome wpisane do rejestru zabytków lub do ewidencji Konserwatora Zabytków, miejsca pamięci narodowej, układy przestrzenne historycznych miejscowości, tradycje ludowe oraz wynikające m.in. z powyższych uwarunkowań zróżnicowanie typów krajobrazu, decydujących o swoistym charakterze Parku.

Należą do nich:

• obszary ochrony archeologicznej, obejmujące stanowiska archeologiczne sięgające epoki żelaza w późniejszym okresie lateńskim w czasie wpływów rzymskich. Spośród nich 7, zlokalizowanych w rejonie Ciebłowic Dużych (gm. Tomaszów Mazowiecki), zostało wpisanych do rejestru zabytków. Kolejne 45 znalazło się w ewidencji Konserwatora Zabytków. Związane są one z miejscowościami: Inowłódz i Żądłowice w gminie Inowłódz; Ponikła-Fryszerka, Ponikła-Studzianna i Anielin w gminie Poświętne;
• obiekty nieruchome, wpisane do rejestru zabytków lub do ewidencji Konserwatora Zabytków, do których należą: zabytek techniki – most na Pilicy w Spale (gm.Inowłódz) z 1936r oraz 2 parki zabytkowe – w Spale (gm.Inowłódz) z XIXw oraz w Grotowicach (gm.Rzeczyca) z XVIIIw (najcenniejsze zabytki związane są z najstarszymi miejscowościami: Inowłodzem i Rzeczycą, jak również: Spałą, Poświętne-Studzianną, zlokalizowanymi poza granicami Parku, w jego otulinie, lecz silnie oddziaływującymi na jego terytorium);
• obiekty sakralne, zabytki techniki oraz obiekty budownictwa świeckiego, wpisane do ewidencji Konserwatora Zabytków, w tym: kapliczka rzym.-kat. w Spale (gm.Inowłódz) z lat 1877-1878; młyny wodne we Fryszerce, Studziannej-Poświętne oraz Stefanowie w gm. Poświętne; spichlerz w Grotowicach (gm.Rzeczyca); domy mieszkalne z XIXw i początku XXw w Teofilowie (gm.Inowłódz) – 2 obiekty, Łęgu (gm.Rzeczyca) oraz Stefanowie (gm.Poświętne) – po 1 obiekcie;
• miejsca pamięci reprezentowane przez kompleks bunkrów z okresu II wojny światowej (lata 1940-1941);
• układy przestrzenne historycznych miejscowości, takich jak: Inowłódz, Zakościele, Spała, Teofilów w gminie Inowłódz; Anielin i Mysiakowiec w gm.Poświętne; Grotowice w gm.Rzeczyca;
• krajobrazy naturalne o wybitnych walorach przyrodniczych – leśny i przyrodniczo-widokowych – dolinny oraz krajobrazy kulturowe o wysokich i średnich walorach naturalnych – rolniczy (uprawowy) w obrębie równin, stoków, wzniesień oraz rolno-leśny.

ZPKWŁ

Głównym celem funkcjonowania Europejskiej Sieci Ekologicznej Natura 2000 jest zachowanie określonych typów siedlisk przyrodniczych i gatunków roślin i zwierząt, które uważa się za cenne (znaczące dla zachowania dziedzictwa przyrodniczego Europy) i zagrożone wyginięciem w skali całej Europy. Cel ten ma być realizowany poprzez wyznaczenie i objęcie ochroną obszarów, na których te gatunki i siedliska występują. Podstawą jego funkcjonowania są dwie unijne dyrektywy - Dyrektywa 2009/147/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 30 listopada 2009 r. w sprawie ochrony dzikiego ptactwa (zwana dyrektywą ptasią) oraz Dyrektywa 92/43/EWG Rady z dnia 21 maja 1992 r. w sprawie ochrony siedlisk przyrodniczych oraz dzikiej fauny i flory (zwana dyrektywą siedliskową). Obecnie w Polsce sieć Natura 2000 zajmuje prawie 20% powierzchni lądowej. W jej skład wchodzi 849 obszarów siedliskowych oraz 145 obszarów ptasich.

Obszary Natura 2000 na obszarze Spalskiego Parku Krajobrazowego

- obszar specjalnej ochrony ptaków „Dolina Pilicy” PLB140003, o powierzchni 35 356,3 ha, gminy: Poświętne, Rzeczyca, powiaty: opoczyński, tomaszowski, plan zadań ochronnych Zarządzenie Regionalnego Dyrektora Ochrony Środowiska w Warszawie i Regionalnego Dyrektora Ochrony Środowiska w Łodzi z dnia 31 marca 2014 roku w sprawie ustanowienia planu zadań ochronnych dla obszaru Natura 2000 Dolina Pilicy PLB140003 (Dz.Urz.W.Ł. z dnia 9 kwietnia 2014 roku, poz. 1660);

- specjalny obszar ochrony siedlisk „Dolina Dolnej Pilicy” PLH140016, o powierzchni 31 821,6 ha, gminy: Inowłódz, Rzeczyca, Poświętne, powiaty: tomaszowski, opoczyński, plan zadań ochronnych Zarządzenie Regionalnego Dyrektora Ochrony Środowiska w Warszawie i Regionalnego Dyrektora Ochrony Środowiska w Łodzi z dnia 31 marca 2014 roku w sprawie ustanowienia planu zadań ochronnych dla obszaru Natura 2000 Dolina Dolnej Pilicy PLH140016 (Dz.Urz.W.Ł. z dnia 9 kwietnia 2014 roku, poz. 1661);

- specjalny obszar ochrony siedlisk „Lasy Spalskie” PLH100003, o powierzchni 2 016,4 ha, gmina Inowłódz, Tomaszów Mazowiecki, powiat tomaszowski, plan zadań ochronnych Zarządzenie Regionalnego Dyrektora Ochrony Środowiska w Łodzi z dnia 14 lutego 2014 roku w sprawie ustanowienia planu zadań ochronnych dla obszaru Natura 2000 Lasy Spalskie PLH100003 (Dz.Urz.W.Ł. z dnia 20 lutego 2014 roku, poz. 740);

- specjalny obszar ochrony siedlisk „Łąki Ciebłowickie” PLH100035, o powierzchni 475,3 ha, gminy: Lubochnia, Tomaszów Mazowiecki, powiat tomaszowski; plan zadań ochronnych Zarządzenie Regionalnego Dyrektora Ochrony Środowiska w Łodzi z dnia 6 lutego 2014 roku w sprawie ustanowienia planu zadań ochronnych dla obszaru Natura 2000 Łąki Ciebłowickie PLH100035 (Dz.Urz.W.Ł. z dnia 10 lutego 2014 roku, poz. 550).

ZPKWŁ

Użytkami ekologicznymi są zasługujące na ochronę pozostałości ekosystemów mających znaczenie dla zachowania różnorodności biologicznej - naturalne zbiorniki wodne, śródpolne i śródleśne oczka wodne, kępy drzew i krzewów, bagna, torfowiska, wydmy, płaty nieużytkowanej roślinności, starorzecza, wychodnie skalne, skarpy, kamieńce, siedliska przyrodnicze oraz stanowiska rzadkich lub chronionych gatunków roślin, zwierząt i grzybów, ich ostoje oraz miejsca rozmnażania lub miejsca sezonowego przebywania (ustawa o ochronie przyrody z dnia 16 kwietnia 2004 roku z późniejszymi zmianami - Dz.U. z 2004r. Nr 92, poz. 880)

W Spalskim Parku Krajobrazowym ustanowiono dotychczas 9 użytków ekologicznych:

- bagno śródleśne o powierzchni 0,58 ha w Nadleśnictwie Opoczno, Leśnictwo Królówka oddział 7a, gmina Poświętne;

- bagno śródleśne o powierzchni 1,22 ha w Nadleśnictwie Opoczno, Leśnictwo Królówka oddział 10i, gmina Poświętne;

- bagno śródleśne o powierzchni 0,44 ha w Nadleśnictwie Opoczno, Leśnictwo Dęba oddział 153c, gmina Poświętne;

- bagno śródleśne o powierzchni 0,3 ha w Nadleśnictwie Opoczno, Leśnictwo Dęba oddział 153g, gmina Poświętne;

- bagno śródleśne o powierzchni 1,18 ha w Nadleśnictwie Smardzewice, Leśnictwo Giełzów oddział 13i, gmina Opoczno;

- bagno śródleśne o powierzchni 0,32 ha w Nadleśnictwie Opoczno, Leśnictwo Ceteń oddział 49c, gmina Poświętne;

- bagno śródleśne o powierzchni 0,6 ha w Nadleśnictwie Opoczno, Leśnictwo Ceteń oddział 52d, gmina Poświętne;

- bagno śródleśne o powierzchni 0,7 ha w Nadleśnictwie Opoczno, Leśnictwo Ceteń oddział 78f, gmina Poświętne;

- bagno śródleśne o powierzchni 0,3 ha w Nadleśnictwie Smardzewice, Leśnictwo Brzustów oddział 1f, gmina Inowłódz.

Obowiązująca podstawa prawna dla wyżej wymienionych użytków ekologicznych Rozporządzenie Nr 57/2001 Wojewody Łódzkiego z dnia 17 grudnia 2001 roku w sprawie uznania za użytki ekologiczne (Dz.Urz.W.Ł. Nr 272, poz. 4779 z dnia 29 grudnia 2001 roku).

ZPKWŁ

Na podstawie aktualnego rejestru Regionalnego Dyrektora Ochrony Środowiska w Łodzi na terenie Spalskiego Parku Krajobrazowego znajdują się 23 pomniki przyrody (obejmujące pojedyncze obiekty lub grupy drzew):

- dąb szypułkowy „Wojtek” w Nadleśnictwie Spała, Leśnictwo Luboszewy oddział 240h, gmina Lubochnia – nad starorzeczem rzeki Pilicy; obwód 460 cm.

Obowiązująca podstawa prawna dla wyżej wymienionego pomnika przyrody: Uchwała Nr V/15/11 Rady Gminy Lubochnia z 28 stycznia 2011 roku w sprawie uznania drzew za pomniki przyrody (Dz.Urz.W.Ł. Nr 62, poz. 550);

- dąb szypułkowy „Grześ” w Nadleśnictwie Spała, Leśnictwo Borki oddział 264g, gmina Inowłódz; obwód 340 cm;

- dąb szypułkowy „Radek” w Nadleśnictwie Spała, Leśnictwo Borki oddział 264g, gmina Inowłódz; obwód 340 cm;

- dąb szypułkowy „Marcin” w Nadleśnictwie Spała, Leśnictwo Borki oddział 264g, gmina Inowłódz; obwód 320 cm;

- 9 dębów szypułkowych „Dęby Olimpijskie” w Nadleśnictwie Spała, Leśnictwo Borki oddział 265j, gmina Inowłódz; obwody: 330 cm, 300 cm, 310 cm, 240 cm, 220 cm, 270 cm, 210 cm, 300 cm, 340 cm;

- sosna zwyczajna „Krysia” w Nadleśnictwie Spała, Leśnictwo Borki oddział 265j, gmina Inowłódz; obwód 250 cm;

- sosna zwyczajna „Marysia” w Nadleśnictwie Spała, Leśnictwo Borki oddział 265j, gmina Inowłódz; obwód 295 cm;

- 2 sosny zwyczajne „Na Szczudłach” w Nadleśnictwie Spała, Leśnictwo Borki oddział 271k, gmina Inowłódz; obwody: 160 cm, 180 cm;

- wiąz „Pawełek” w Nadleśnictwie Spała, Leśnictwo Borki oddział 291h, gmina Inowłódz; obwód 215 cm;

- dąb szypułkowy „Gniewko” w Nadleśnictwie Spała, Leśnictwo Borki oddział 287g, gmina Inowłódz; obwód 320 cm;

- dąb szypułkowy „Karol” w Nadleśnictwie Spała, Leśnictwo Borki oddział 287g, gmina Inowłódz; obwód 380 cm;

- dąb szypułkowy „Bożydar” w Nadleśnictwie Spała, Leśnictwo Borki oddział 287g, gmina Inowłódz; obwód 350 cm;

- dąb szypułkowy „Maciek” w Nadleśnictwie Spała, Leśnictwo Borki oddział 285f, gmina Inowłódz; obwód 410 cm;

- dąb szypułkowy „Maksymilian” w Nadleśnictwie Spała, Leśnictwo Borki oddział 285f, gmina Inowłódz; obwód 460 cm;

- dąb szypułkowy „Dominik” w Nadleśnictwie Spała, Leśnictwo Borki oddział 261f, gmina Inowłódz; obwód 370 cm.

Obowiązująca podstawa prawna dla wyżej wymienionych pomników przyrody: Uchwała Nr XVI/95/2011 Rady Gminy Inowłódz z dnia 29 grudnia 2011 roku w sprawie uznania za pomniki przyrody drzew rosnących na terenie Gminy Inowłódz w Oddziałach Lasów Państwowych Nadleśnictwa Spała (Dz.Urz.W.Ł. z dnia 20 lutego 2012, poz. 561);

- 33 dęby szypułkowe, 1 lipa drobnolistna w Nadleśnictwie Spała, Leśnictwo Borki oddział 267, gmina Inowłódz;

- sosna pospolita „kołnierzykowata” w Nadleśnictwie Spała, Leśnictwo Żądłowice oddział 196, gmina Rzeczyca; obwód 230 cm;

- dąb szypułkowy w Nadleśnictwie Smardzewice, Leśnictwo Sługocice oddział 61j, gmina Tomaszów Mazowiecki; obwód 610 cm;

- 59 dębów szypułkowych[1], gmina Inowłódz, Spała, Grunty Funduszu Wczasów Pracowniczych;

- 2 dęby szypułkowe, lipa drobnolistna w Nadleśnictwie Spała, Leśnictwo Żądłowice oddział 168, gmina Rzeczyca, Glina Bażanciarnia.

Obowiązująca podstawa prawna dla wyżej wymienionych pomników przyrody: Zarządzenie Wojewody Piotrkowskiego Nr 45/87 z dnia 15 grudnia 1987 roku w sprawie uznania za pomniki przyrody (Dz.Urz.W.P. Nr 17, poz. 177 z dnia 30 grudnia 1987 roku);

- 39 dębów szypułkowych „Nad Strugą” w Nadleśnictwie Spała, Leśnictwo Żądłowice oddział 243d, gmina Inowłódz.

Obowiązująca podstawa prawna dla wyżej wymienionego pomnika przyrody: Rozporządzenie Wojewody Łódzkiego Nr 5/2008 z dnia 25 marca 2008 roku w sprawie ustanowienia pomników przyrody (Dz.Urz.W.Ł. Nr 103, poz. 1009 z dnia 2 kwietnia 2008 roku);

- świerk pospolity w Nadleśnictwie Opoczno, Leśnictwo Dęba oddział 80i, gmina Poświętne.

Obowiązująca podstawa prawna dla wyżej wymienionego pomnika przyrody: Rozporządzenie Nr 5/98 Wojewody Piotrkowskiego z dnia 3 lipca 1998 roku w sprawie zmiany rozporządzenia dotyczącego uznania za pomniki przyrody (Dz.Urz.W.P. Nr 12, poz. 134 z dnia 3 lipca 1998 roku);

- 5 klonów pospolitych, 5 wiązów szypułkowych, 3 buki pospolite, 3 dęby szypułkowe, jesion wyniosły, lipa drobnolistna w parku podworskim, gmina Rzeczyca, Grotowice, obręb 7 działki 536/2, 536/4; obwody: klony – 240 cm, 230 cm, 290 cm, 230 cm, 250 cm, wiązy – 320 cm, 310 cm, 290 cm, 220 cm, 290 cm, buki – 320 cm, 360 cm, 350 cm, dęby – 420 cm, 320 cm, 330 cm, jesion 410 cm, lipa 430 cm.

Obowiązująca podstawa prawna dla wyżej wymienionych pomników przyrody: Rozporządzenie Wojewody Piotrkowskiego Nr 4/96 z dnia 4 listopada 1996 roku w sprawie uznania za pomniki przyrody (Dz.Urz.W.P. Nr 21, poz. 75 z dnia 8 listopada 1996 roku);

ZPKWŁ

„Rezerwat przyrody jest obszarem obejmującym zachowane w stanie naturalnym lub mało zmienionym, ekosystemy, ostoje i siedliska przyrodnicze, a także siedliska roślin, siedliska zwierząt i siedliska grzybów oraz twory i składniki przyrody nieożywionej wyróżniające się szczególnymi wartościami przyrodniczymi, naukowymi, kulturowymi lub walorami krajobrazowymi. ( art. 13. 1. Ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody).

W granicach Spalskiego Parku Krajobrazowego znajdują się 3 rezerwaty przyrody. Są to: Konewka, Spała i Żądłowice. Łączna ich powierzchnia wynosi 443,80 ha.

Rezerwaty przyrody na obszarze Spalskiego Parku Krajobrazowego:

• Konewka - leśny, 99,91 ha
• Spała – leśny, 102,70 ha
• Żądłowice – leśny, 241,19 ha

Rezerwaty przyrody położone w otulinie Parku:

• Jeleń – leśny, 48,97 ha
• Sługocice – florystyczny, 8,99 ha
• Gać Spalska – leśny, 85,89 ha

Konewka, rezerwat leśny, utworzony w roku 1978, obecnie zajmuje powierzchnie 99,91 ha. Głównym przedmiotem ochrony są fitocenozy świetlistej dąbrowy oraz grądu subkontynentalnego. Flora rezerwatu obejmuje ponad 150 gatunków roślin. Dąbrowę świetlistą buduje drzewostan dębowy w wieku od 160 do 260 lat, pochodzący z pierwszego urządzenia Lasów Spalskich w 1820 roku, ochroniony przed wyrębem w okresie kiedy lasy te służyły gospodarce łowieckiej. Występująca tu dąbrowa świetlista należy do najpiękniejszych zbiorowisk leśnych w Polsce. Drzewostany dąbrowy świetlistej charakteryzują się dużą zgodnością składu gatunkowego z naturalnym siedliskiem. Runo rezerwatu jest typowe dla zespołu świetlistej dąbrowy, które tworzą gatunki rzadkie i chronione m.in.  pięciornik biały, dziurawiec skąpolistny, lilia złotogłów, naparstnica zwyczajna czy miodownik melisowaty. Osobliwością florystyczną tego terenu jest jedyne stanowisko na tereni Parku podkolana zielonawego rzadkiego na terenie woj. łódzkiego storczyka. 

Spała, rezerwat leśny, utworzony w roku 1958, położony jest w sąsiedztwie Spały, na terenie Lasów Państwowych, po obu stronach Pilicy i zajmuje powierzchnie 102,70 ha. Jest przykładem naturalnej fitocenozy leśnej, jaka dawniej panowała w Puszczy Pilickiej. Rezerwat został utworzony w celu zachowania, ze względów naukowych i dydaktycznych, położonego nad Pilicą fragmentu lasu mieszanego o charakterze naturalnym. Przedmiotem ochrony na terenie rezerwatu są lasy grądowe z ponad 200-letnim drzewostanem dębowo-sosnowo-grabowym. Ochroną objęto też wiele innych gatunków drzew, spotkać można także jawory, graby, olchy i świerki. Do osobliwości należy zaliczyć ginący drzewostan jodłowy, występujący tu na granicy zasięgu występowania. W bogatym runie rezerwatu na uwagę zasługują takie gatunki, jak: kokorycz pełna, zawilec gajowy i żółty, przylaszczka pospolita, miodunka ćma, łuskiewnik różowy czy bniec czerwony. Rezerwat jest ostoją rzadkich gatunków grzybów np. ozorka dębowego, lakownicy żółtawej czy związanej z występującą tutają jodłą soplówki jodłowej. Puszczański charakter i specyficzny mikroklimat sprzyja występowania rzadkich i chronionych gatunków porostów, w tym nibypłucnika wątpliwego gatunku wskaźnikowego dla starych, dobrze zachowanych lasów. Rezerwat jest też ostoją ptasią stare lasy grądowe są najważniejszą ostoją dla dzięcioła śreniego i muchołówki małej.

Żądłowice, rezerwat leśny, utworzony w roku 1968 o łącznej powierzchni 241,19 ha,charakteryzuje się niezwykle ciekawymi układami hydrologicznymi i siedliskowymi. Rezerwat znajduje się na terasie doliny Pilicy, która w tym miejscu jest bardzo szeroka i ma urozmaiconą mikrorzeźbę. Urzeźbienie terenu w postaci bardzo licznych, na przemian obok siebie leżących, wzniesień i dolinek oraz wysięki u podnóża wyższej terasy tworzą ciekawe, jedyne w kraju, pasowe układy siedlisk, pokryte całkowicie innymi zbiorowiskami leśnymi. W dolinkach występują bagienne lasy olszowe, a na wzniesieniach bory sosnowe z domieszką świerka, miejsami wyspują również lasy gadowe. Ols w Żądłowicach ma pełną listę gatunków charakterystycznych i właściwą strukturę kępkowo - dolinkową. Ponieważ przez wiele miesięcy w roku dolinki wypełnia woda, rosną w nich rośliny bagienne i wód przybrzeżnych: czermień błotna, gorysz błotny, marek szerokolistny, kaczyniec, turzyca odległokłosowa, karbieniec pospolity i inne. Drzewa, krzewy, paprocie i rośliny typowo leśne skupiają się na kępach, które są wysokie na 1m i mają od 2-3 m średnicy. Kępy powstały z systemów korzeniowych i pni starych olsz. Olsza jest jedynym składnikiem drzewostanu olsu, natomiast wśród podszycia leśnego rośnie tu dużo kruszyny i porzeczki czarnej. Runo tworzy gęsty łan borówki czarnej i brusznicy, gdzie indziej gęsta darń mchów pokrywa glebę, w dużej ilości występują widłaki. Część rezerwatu porasta stary drzewostan sosnowy, w którym miejscami występują wspaniałe okazy sosny o charakterystycznie rzeźbionej kołnierzykowatej korze. Wśród awifauny rezerwatu wymienić warto gatunki związane z podmokłymi lasmi takie jak: samotnik, żuraw czy bocian czarny.

Jeleń, rezerwat leśny, o pow. 48,97 ha, utworzony w 1976 roku. Zachował się tutaj prawdziwie puszczański krajobraz boru sosnowego i świerkowo-jodłowego. Jodła w rezerwacie Jeleń występuje na północnym zasięgu występowania w Polsce. Zachował się tu również fragment starego ponad 200 letniego lasu grądowego z potęrzynmi dębami. Występujące tu dość licznie lasy olchowe graniczą z siecią niewielkich śródleśnych polan, które są znakomitym miejscem do żerowania dla zwierzyny leśnej jak również wpływają na większą różnorodność gatunkową tego terenu. Flora rezerwatu obejmuje 6 gatunków porostów, 45 gatunków mszaków i 248 gatunków roślin naczyniowych. Wśród nich rośliny chronione: widłak jałowcowaty, kruszczyk szerokolistny, czarcikęsik Kluka, podkolan biały. Wśród ptaków warto wymienieć bardzo rzadką na tym terenie muchołówkę małą, samotnika czy coraz częściej spotykanego w naszych lasach malutkiego zniczka.

Sługocice, rezerwat florystyczny utworzony w roku 1984, obejmuje powierzchnie 8.99 ha. Chroniony jest tu żywiec dziewięciolistny – gatunek bardzo rzadki na niżu, którego ojczyzną są górskie lasy bukowe. Ta dorastająca do 60 cm wieloletnia roślina zielna, na tym stanowisku występuje masowo. W kwietniu rozwija swoje liście i biało seledynowe kwiaty, a znika już w końcu maja. Rezerwat jest doskonałym modelem dydaktycznym, gdzie na bardzo małym obszarze można omówić i zrealizować wiele ciekawych zagadnień z zakresu ochrony gatunkowej i ochrony środowiska przyrodniczego. Turystów rezerwat z pewnością urzeknie swym pięknem, kobiercem różnokolorowych kwiatów i nieszablonowym typem lasu, ostro kontrastującym z monotonnymi sośninami, porastającymi w większości przyległe do rezerwatu tereny.

Gać Spalska, rezerwat leśny, powołany w roku 2006, o powierzchni 85,89 ha.Obejmuje on fragment doliny rzeki Gać (dopływ Pilicy) o długości blisko 8 km, między miejscowościami Jasień i Spała. Celem ochrony w rezerwacie jest zachowanie ze względów naukowych, dydaktycznych i krajobrazowych naturalnie wykształconych zespołów roślinnych - głównie łęgu jesionowo - olszowego i olsu porzeczkowego, związanych ze śródleśną rzeką nizinną oraz stanowisk chronionych i rzadkich roślin i zwierząt. Część powierzchni objęta jest ochroną ścisłą, w tym wody rzeki Gać i liczne zbiorniki. Występuje tu wiele rzadkich i chronionych roślin charakterystycznych dla terenów bagiennych takich jak: bagno zwyczajne, rosiczka okrągłolistna, modrzewnica zwyczajna, nerecznica błotna, kosmatka owłosiona, kalina koralowa. Rezerwat też jest ostoją dla wielu ptaków, można tu spotkać m.in. pliszki górskie, które upodobały sobie odcinki rzeki poniżej piętrzeń wody gdzie warunki przypominają im górskie potoki.

ZPKWŁ

W myśl obowiązującej ustawy o ochronie przyrody z dnia 16 kwietnia 2004 r.

formami ochrony przyrody w Polsce są:

1) parki narodowe;

2) rezerwaty przyrody;

3) parki krajobrazowe;

4) obszary chronionego krajobrazu;

5) obszary Natura 2000;

6) pomniki przyrody;

7) stanowiska dokumentacyjne;

8) użytki ekologiczne;

9) zespoły przyrodniczo-krajobrazowe;

10) ochrona gatunkowa roślin, zwierząt i grzybów.

Ochrona przyrody, w rozumieniu ustawy, polega na zachowaniu, zrównoważonym

użytkowaniu oraz odnawianiu zasobów, tworów i składników przyrody:

1) dziko występujących roślin, zwierząt i grzybów;

2) roślin, zwierząt i grzybów objętych ochroną gatunkową;

3) zwierząt prowadzących wędrowny tryb życia;

4) siedlisk przyrodniczych;

5) siedlisk zagrożonych wyginięciem, rzadkich i chronionych gatunków roślin,

zwierząt i grzybów;

6) tworów przyrody żywej i nieożywionej oraz kopalnych szczątków roślin i

zwierząt;

7) krajobrazu;

8) zieleni w miastach i wsiach;

9) zadrzewień.

Celem ochrony przyrody jest:

1) utrzymanie procesów ekologicznych i stabilności ekosystemów;

2) zachowanie różnorodności biologicznej;

3) zachowanie dziedzictwa geologicznego i paleontologicznego;

4) zapewnienie ciągłości istnienia gatunków roślin, zwierząt i grzybów, wraz z

ich siedliskami, przez ich utrzymywanie lub przywracanie do właściwego

stanu ochrony;

5) ochrona walorów krajobrazowych, zieleni w miastach i wsiach oraz zadrzewień;

6) utrzymywanie lub przywracanie do właściwego stanu ochrony siedlisk przyrodniczych,

a także pozostałych zasobów, tworów i składników przyrody;

7) kształtowanie właściwych postaw człowieka wobec przyrody przez edukację,

informowanie i promocję w dziedzinie ochrony przyrody.

ZPKWŁ

Bezkręgowce

Zwierzęta bezkręgowe są na obszarze Spalskiego Parku Krajobrazowego, podobnie jak w faunie całego kraju, najliczniejsze i najbardziej zróżnicowane. Wśród nich najlepiej poznaną grupą są owady lądowe, głównie chrząszcze, motyle, muchówki i błonkówki. Niewiele jest w literaturze danych o występujących tu pajęczakach. Z tej grupy zwierząt na uwagę zasługuje obecność tygrzyka paskowanego Argyope bruennichi - pajęczaka objętego ochroną gatunkową. Stwierdzono go na ugorze pod Królową Wolą - 10 samic oraz na łąkach pod Łęgiem - 2 samice.

Brak jest wyczerpujących informacji dotyczących całości żyjącej tutaj hydrofauny. Dotychczasowe badania dotyczące hydrofauny wykazały obecność w Pilicy 29 gatunków skąposzczetów, 11 gatunków ochotkowatych, 6 gatunków widelnic. W rzece Gaci w pobliżu Konewki odkryto raka szlachetnego (Astacus astacus) należącego do skorupiaków. Dość dobrze rozpoznaną grupą zwierząt bezkręgowych na terenie Parku są mięczaki. Odnotowano tu 4 gatunki małż i 42 gatunki ślimaków.

Gatunki małż stwierdzone na terenie SpPK

• skójka gruboskorupowa (Unio crassus),
• skójka malarska (Unio pictorum),
• szczeżuja pospolita (Anodonta anatina),
• racicznica zmienna (Dreissensia polymorpha)

Gatunki ślimaków stwierdzone na terenie SpPK

• żyworódka pospolita (Viviparus viviparus) - występuje na całym obszarze Parku w starorzeczach,
• żyworódka pasowana (Vivipara fasciatus) - występuje w odcinku ujściowym Gaci, w Pilicy w okolicy Żądłowic,
• zawójka pospolita (Valvata piscinalis) - występuje w stawie we Fryszerce pod Inowłodzem,
• zawójka płaska (Valvata cństata) - występuje na całym obszarze w wodach stojących i w starorzeczach Pilicy,
• igliczek lśniący (Acme polita) - występuje nielicznie w okolicach Żądłowic, Borek,
• zagrzebka pospolita (Bithynia tentaculata) - występuje w Pilicy i jej dopływach,
• białek malutki (Carychium minimum) - występuje na łąkach i zaroślach,
• błotniarka stawowa (Lymnea stagnalis) - występuje w wodach stojących,
• błotniarka pospolita (Stagnicola palustris) - występuje w wodach stojących w rowach,
• błotniarka moczarowa (Galba truncatula) - występuje nielicznie w wodach stojących i wolno bieżących,
• błotniarka uszata (Radix auriculata) - występuje w starorzeczach Pilicy,
• rozdętka pospolita (Physa fontinalis) - występuje w starorzeczach Pilicy, w rzece Słomiance,
• zatoczek rogowy (Planorbarius corneus) - występuje w wodach stojących,
• zatoczek ostrokrawędziowy (Anisus vortex) - występuje w wodach stojących, zarośniętych,
• zatoczek skręcony (Bathyomphalus spitrorbus) - pospolity w wodach stojących,
• zatoczek białawy (Gyraulus albus) - rozpowszechniony w wodach stojących,
• zatoczek lśniący (Segmentina nitida) - występuje niezbyt często w wodach stojących,
• bursztynka podłużna (Succinea oblonoga) - gatunek rzadki występujący w zaroślach, ogrodach, lasach,
• bursztynka pospolita (Succinea putris) - występuje w mokrych zaroślach nad wodami,
• bursztynka Pfeiffera (Succinea pfeifferi) - rozpowszechniona nad wodami stojącymi,
• błyszczotka połyskiliwa (Cochlicopa lubrica) - pospolita w zaroślach, na łąkach,
• poczwarówka popolita (Pupilla muscorum) - występuje niezbyt często na łąkach, trawiastych, ugorach, w ogrodach,
• poczwarówka karliczka (Vertigo pygmaea) - występuje w zaroślach, na łąkach,
• poczwarówka rozdęta (Vertigo aantivertigo) - występuje w zaroślach, wilgotnych drzewostanach,
• ślimaczek gładki (Vallonia pulchella) - występuje na łąkach, w ogrodach,
• wałkówka trójzębna (Jamina tridens) - gatunek bardzo rzadki, występujący na zboczu doliny w Zakościelu,
• świdrzyk lśniący (Cochlodina laminata) - występuje w różnych środowiskach,
• krążałek malutki (Punctum pygmaeum) - gatunek rzadki stwierdzony w Borkach,
• szklarka kryształowa (Vitrea ctystallina) - gatunek rzadki występuje w zaroślach, lasach,
• szklarka obłystek (Zonitoides nitidus) - gatunek dość pospolity w zaroślach, podmokłych łąkach,
• przeźródka szklista (Vitrina pellucida) - występuje we wszystkich środowiskach lądowych,
• ślinik rdzawy (Arion subfuscus) - występuje w lasach iglastych,
• pomrów czarniawy (Limax cinereo-niger) - występuje we wszystkich typach lasów,
• pomrów nadrzewny (Lehmannia marginata) - występuje we wszystkich typach lasów,
• pomrów polny (Deroceras agreste) - występuje na polach, łąkach, w ogrodach,
• zaroślarka pospolita (Bradybaena fruticum) - występuje w zaroślach, lasach,
• ślimak winniczek (Helix pomatia) - gatunek chroniony, występuje w zaroślach, ogrodach,
• ślimak łąkowy (Trichia hispida) - występuje w okolicy Liciążnej.

Entomofauna

Różnorodność warunków ekologicznych na terenie SpPK sprawia, że dogodne warunki do swojego rozwoju znajdują tutaj gatunki południowe, borealne, jak również puszczańskie związane z rozległymi kompleksami leśnymi.

Obecność kserotermicznych terenów wzdłuż brzegów Pilicy, suchych i ciepłych lasów iglastych, sprzyja występowaniu gatunków ciepłolubnych i fauny migrującej z południowo-wschodniej Polski. Do gatunków osiągających w centralnej Polsce swą północną granicę zasięgu, a licznej występujących we wschodniej Polsce zaliczają się gatunki motyli nocnych: postojak wiesiołkowiec (Proserpinus proserpina) i sówka (Eucarta virgo). Występowanie postojaka wiesiołkowca - gatunku chronionego, stwierdzono w dolinie Pilicy, na łąkach pomiędzy Tomaszowem Mazowieckim a Spała. Przykładem gatunku południowego stwierdzonego daleko na północ poza granicą zwartego zasięgu jest śródziemnomorski gatunek muchówki z rodziny bujankowatych - (Cyrthosia marginata), którego liczne okazy stwierdzono na nadrzecznych piaszczystych wydmach w Teofilowie. Innymi gatunkami południowymi wykazanymi w SpPK są: bujanka (Bombylius vulpinus), trzmielówkach (Volucella zonaria), zgiętwa (Paragus haemorrhous), kulibroda (Sphaerophoria rueppellii), Polistes dominulus i Methoca ichneumonides, Anisophilia segetum. Tereny o podłożu wapiennym w rejonie Królowej Woli, Teofilowa, Brzustowa, Inowłodza są ostoją gatunków kserotermicznych. Na obszarach tych wykazane zostały dwa gatunki znajdujące się na liście motyli zagrożonych w Polsce (Głowaciński 1992): frutczak trutniowiec (Hemaris tityus) i bodzieniec bzowiak (Ourapteryx sambucaria).

Na torowisku w Dębie Opoczyńskiej wykryto trzy gatunki kraśników: kraśnika sześcioplamka (Zygaena filipendilae), kraśnika (Zygaena purpuralis), kraśnika goryszkowica (Zygaena ephialtes). Natomiast w pobliżu torowiska Tomaszów Maz. -Radzice zaobserwowano pazia żeglarza - motyla prawnie chronionego.

Reliktem ostatniego zlodowacenia jest występujący na bagnach modraszek bagienniczek (Vacciniia optilete) biologicznie związany z borówką bagienną. Z tym samym środowiskiem związany jest również szlaczkoń północny (Colias palerno), którego od wielu lat na terenie SpPK nie obserwowano. Gatunki borealne reprezentowane są głównie przez muchówki z rodziny bzygowatych. Występują one w lasach łęgowych i na łąkach w dolinie Pilicy na odcinku od „Łąk Henrykowskich" k/ Tomaszowa po rezerwat „Żądłowice". Należą do nich: gnojka (Eristalis oestraceus), gniłun (Helophilus affinis), wyrówka (Cheilosia longula), złocisz (Ortonevra erythrogona), bzyg (Metasyrphus lundbecki). W rezerwacie „Spała" występuje bardzo rzadko spotykany na tym terenie gatunek górski podścianka (Myopa vicaria).

Rezerwaty leśne „Konewka", „Spała", „Jeleń", „Żądłowice" są miejscem przebywania gatunków puszczańskich. Występują tutaj nadzwyczaj rzadkie gatunki muchówek: dziupleń (Xylophagus junki), lwinka (Stratiomys potamida), przyrówka (Oxycera leonina), szałaśnica (Sericomyja lappona), imik (Xylota coeruleiventris). Na uwagę zasługuje obecność na terenie saproksylofagicznych motyli nocnych m. in.; naramiennicy srebrnicy (Spatalia argentina), płochlicy księżycówki (Minucia lunaris), nasierszycy różnobarwnej (Endromis versicolora), wstęgówki jesionówki (Catacala fraxini).

Rezerwat „Spała" wraz z przyległymi terenami leśnymi stanowi najcenniejszy obiekt w Parku. Stwierdzono tu 76 gatunków chrząszczy z rodziny kózkowatych. W naturalnie powstających dziuplach w starych pniach dębów rozwija się tu pachnica dębowa (Osmodrma lassalei), umieszczona w „Polskiej czerwonej księdze zwierząt". Wilgotne łąki z wysokimi trawami zamieszkują dwa chronione gatunki modraszków: modraszek nausitous (Lycaena nausithus) i modraszek teleius (Lysadra teleius).

Stan poznania owadów SpPK i jego otuliny obejmuje 1262 gatunki (Soszyński 1999).

Kręgowce

Na ogólna liczbę 416 kręgowców, rozmnażających się w kraju z wyłączeniem ryb morskich (Głowaciński 1992), na obszarze Spalskiego Parku Krajobrazowego i jego otuliny stwierdzono 252 gatunki tj. 60,5% fauny krajowej.

Ichtiofauna

W wodach Pilicy oraz jej dwóch dopływów: Gaci i Luboczanki, w granicach SpPK, stwierdzono obecność 31 gatunków, w tym dwóch minogów i 29 ryb (Penczak 1999). Z wyżej wymienionych gatunków 6 objętych jest prawną ochroną gatunkową. Są to: minóg strumieniowy, minóg ukraiński, szweja (piekielnica), koza, różanka, śliz.

Pilica na obszarze SpPK należy do: krainy - brzany, podkrainy - płoci. Dominantami na tym odcinku Pilicy są płoć i okoń, w dolnym odcinku kiełb. W ostatnich latach obserwuje się wzrost ilości poławianej brzany i klenia, natomiast bardzo rzadko poławiana jest brzanka i świnka. W niektórych starorzeczach okolic Spały, Ciebłowic Małych, Brzegu, Grotowic, spotykana jest różanka i słonecznica. W rzece Gaci najczęściej w połowach wędkarskich, pojawia się płoć, jelec, szczupak i okoń. W prawobrzeżnym dopływie Pilicy - Słomiance, występują miętusy, jelce, szczupaki, a w strumieniu Ceteńka - płoć, szczupak, lin i karaś.

W ostatnich latach Polski Związek Wędkarski podjął działania mające na celu restytucję cennych dla wędkarstwa gatunków. W rejonie Spały Pilica zarybiana jest znacznymi ilościami narybku jazi, brzany, szczupaka, sandacza, lina. Staw w Spalę zarybiany jest narybkiem amura, karpia, lina, karasia złocistego i jazi.

Herpetofauna

Na obszarze Spalskiego Parku Krajobrazowego i jego otuliny stwierdzono 13 gatunków płazów oraz 5 gatunków gadów. Wszystkie gatunki objęte są ścisłą ochroną gatunkową (Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 26 września 2001r.).

Płazy należą do grupy zwierząt ściśle związanych ze środowiskiem wodnym. Zasiedlają przede wszystkim doliny rzek oraz zbiorniki wody stojącej. Najbardziej zróżnicowany zespół płazów zasiedla dolinę Pilicy i tutaj też poszczególne gatunki osiągają najwyższe liczebności w okresie rozrodczości jak i po jego zakończeniu. Szczególnie wyróżnia się wschodnia część doliny (Ządłowice - Grotowice -Roszkowa Wola) i zachodnia (Tomaszów - Ciebłowice). Najliczniej spośród płazów na terenie Parku występują: ropucha szara (Bufo bufo), żaba trawna (Rana temporaria), żaba moczarowa (Rana arvalis), żaba jeziorkowa (Rana lessonae), żaba wodna (Rana esculenta), mniej licznej - traszka zwyczajna (Tńturus vulgaris), traszka grzebieniasta (Triturus cristatus), ropucha zielona (Bufo viridis), żaba śmieszka (Rana ridibunda), kumak nizinny (Bombina bombina). Gatunkiem bardzo rzadkim na terenie SpPK jest ropucha płaskówka (Bufo calamita). Jej stanowisko stwierdzono w wiejskim stawie w Brzegu.

Wśród gadów najliczniejsze są jaszczurka zwinka i zaskroniec, które zasiedlają cały obszar parku, natomiast najrzadszym gatunkiem jest żmija zygzakowata spotykana na torfowiskach i wilgotnych łąkach, w miejscach rzadziej uczęszczanych przez ludzi.

Awifauna

Ptaki są najlepiej poznaną gromadą kręgowców występujących na terenie Spalskiego Parku Krajobrazowego.

Występuje tu 158 gatunków lęgowych oraz 61 gatunków nielęgowych. Najcenniejszymi miejscami, w których skupia się najwięcej najrzadszych gatunków jest dolina Pilicy oraz stare drzewostany. Na obszarze Parku w dolinie Pilicy i na Błotach Brudzewickich dość licznie występuje derkacz - gatunek zagrożony w skali światowej. Z listy gatunków zagrożonych na całym lub w znacznej części swojego areału europejskiego, a stwierdzonych na tym terenie należy wymienić: bąka bączka, bociana czarnego, bociana białego, błotniaka stawowego i łąkowego, kropiatkę zielonkę, żurawia, rycyka, rybitwę rzeczną, lelka, zimorodka, dzięcioła zielonosiwego, dzięcioła czarnego, dzięcioła średniego, skowronka borowego, świergotka polnego, jarzębatkę, muchołówkę małą, gąsiorka i ortolana. W większości są to gatunki chronione przez prawo międzynarodowe w ramach Konwencji Berneńskiej i Konwencji Bońskiej oraz Dyrektywy Rady Wspólnoty Europejskiej dotyczącej Ochrony Dzikich Ptaków.

Różnorodność środowisk tu występujących (rozległe łąki, bogate agrocenozy, wszelkiego typu lasy, środowiska wodne) powoduje, że wiele gatunków ptaków znajduje tutaj odpowiednie warunki do żerowania i odpoczynku. Pola okolic Inowłodza, Poświętnego i Luciąży, charakteryzujące się dużym rozdrobnieniem upraw, występowaniem na miedzach szpalerów krzewów i pojedynczych drzew, skupiają w okresie przelotów jesiennych olbrzymie zgrupowania ptaków, głównie wróblowatych, krukowatych oraz drapieżnych. Największe ilości osiągają wówczas: zięba, dzwoniec, skowronek, pliszka siwa, kwiczoł, grzywacz, szpak, świergotek łąkowy, makolągwa, trznadel, gawron, kawka oraz z ptaków drapieżnych: krogulec, myszołów, błotniak zbożowy, pustułka.

Obszar SpPK i jego otuliny stanowią znaczącą ostoję dla migrujących i zimujących ptaków w skali regionalnej. Dolina Pilicy, począwszy od Łęgu w kierunku wschodniej granicy województwa i dalej, poza nią, do Michałowa (woj. mazowieckie) jest ostoją ptaków o znaczeniu krajowym, uznaną przez Ogólnopolskie Towarzystwo Ochrony Ptaków. Ten fragment doliny Pilicy jest jednym z elementów tworzących ekologiczną sieć NATURA 2000.
Stwierdzono tu 56 gatunków biologicznie związanych z siedliskami wilgotnymi i bagiennymi. Występują tu m.in.: nurogęś, krzyżówka, łabędź niemy, czajka, czapla siwa.

Teriofauna

Na terenie Spalskiego Parku Krajobrazowego i jego otuliny stwierdzono występowanie 50. gatunków ssaków. Stanowi to 79% teriofauny Niziny Mazowieckiej (63 gatunki), i 57 % teriofauny Polski (88 gatunków z wyłączeniem wód przybrzeżnych Bałtyku). Bytowaniu zwierząt na tym terenie sprzyjają duże kompleksy leśne oraz liczne doliny rzeczne.

Spośród występujących tu gatunków 26 objętych jest ochroną prawną na podstawie Rozporządzenia Ministra Ochrony Środowiska z dnia 26 września 2001 r., a 12 gatunków podlega ochronie wynikającej z prawa łowieckiego.

Godne uwagi są rzadko spotykane w Polsce, a występujące na terenie SpPK, nietoperze: nocek Bechsteina, nocek Brandta, nocek wasątek i borowiaczek. Są to gatunki występujące w dużych kompleksach leśnych, których dzienne kryjówki znajdują się w dziuplach drzew lub w przypadku nocka Brandta i nocka wąsatka w budynkach. Nocek Bechsteina i borowiaczek należą do gatunków umieszczonych w Polskiej Czerwonej Księdze Zwierząt (Głowaciński 1992). Dwa gatunki tych ssaków osiągają w SpPK północną granicę zasięgu. Są to: nocek duży i nocek Bechsteina. Miejscem szczególnie ważnym dla nietoperzy na terenie Parku jest zespół schronów kolejowych w Konewce. W okresie hibernacji stwierdzono tu 8 gatunków nietoperzy, spośród których nocek duży, nocek Natterera i gacek brunatny umieszczone są na Europejskiej Czerwonej Liście Zwierząt i Roślin Zagrożonych Wyginięciem w Skali Świata. Ponadto stanowiska nietoperzy odnotowano: nad rzeką Słomianką na wysokości mostu kolejowego, nad rzeką Słomianką na wysokości mostu na drodze Inowłódz - Brzustów, nad stawem w pobliżu gajówki w Ceteniu, nad stawem w oddz. 102 nadl. Smardzewice, nad śródleśnym stawem w oddz. 131 nadl. Opoczno, nad śródleśnym stawem w oddz. 134 nadl. Spała, w pobliżu rzeki Luboczanka na wysokości Małej Woli, nad rzeką Gać w pobliżu gajówki Jasień.

Wszystkie żyjące w Polsce nietoperze podlegają ochronie w ramach Konwencji Berneńskiej (Konwencja o ochronie dzikiej flory i fauny europejskiej oraz ich siedlisk), którą Polska ratyfikowała. Nietoperze objęte są również ochroną w ramach Konwencji o ochronie wędrownych gatunków dzikich zwierząt (Konwencja Bońska), również ratyfikowanej przez Polskę. W ramach tej Konwencji istnieje „Porozumienie o ochronie nietoperzy w Europie" (ratyfikowane przez Polskę), które nakłada na państwa sygnatariuszy obowiązek ochrony nietoperzy i ich siedlisk, popularyzacji i edukacji, ochrony nietoperzy przed środkami ochrony roślin i drewna oraz instytucji odpowiedzialnej za dostarczanie informacji na temat ochrony i kontroli nietoperzy na terytorium danego państwa).

Rząd: owadożerne - stwierdzono 5 gatunków tych ssaków. Większość z nich związana są z obszarami wilgotnymi (łąki, olsy, brzegi wilgotnych lasów). Rzęsorek rzeczek żyje w pobliżu większych zbiorników wodnych. Gatunki te nie są zagrożone, choć ich liczebność może się zmniejszać ze względu na obniżanie się wilgotności terenu.

Rząd: zającokształtne - stwierdzono 2 gatunki. Zając szarak występuje na terenie całego Parku, królik znany jest ze stanowiska pod Brudzewicami.

Rząd: gryzonie - stwierdzono 15 gatunków. Wśród stwierdzonych gatunków uwagę zwraca liczne występowanie bobra europejskiego w dolinie Pilicy. Jest to gatunek umieszczony w Polskiej Czerwonej Księdze Zwierząt jako gatunek wydobyty z zagrożenia dzięki działaniom ludzi. Środowiska wilgotne zamieszkuje nornik północny, a obfitujące w zbiorniki wodne piżmak i karczownik. W środowisku pól i ugorów w pobliżu Królowej Woli i Glinnika odnotowano chomika europejskiego. Pozostałe gatunki z tego rzędu są pospolite na terenie całego Parku.

Rząd: drapieżne - stwierdzono 9 gatunków. Wydra, gatunek umieszczony w Polskiej Czerwonej Księdze Zwierząt występuje nad wodami, głównie: nad Pilicą w okolicy Spały i Inowłodza, na rzece Gaci w okolicy zbiornika Szczurek, na rzece Słomiance, na stawach pod osadą Ceteń. Z rodziny łasicowatych najliczniejsza jest łasica łaska występująca zarówno w lasach, miejscach otwartych jak i w pobliżu ludzkich siedlisk. W otoczeniu człowieka przebywa również tchórz, który swoje kryjówki zakłada często w składach drewna wśród gospodarstw. Gronostaj najczęściej przebywa w dolinie Pilicy.

Rząd: parzystokopytne - stwierdzono 5 gatunków. Najliczniejsza jest sarna, którą odnotowano we wszystkich nadleśnictwach, mniej liczny, ale występujący na terenie całego Parku jest jeleń. Najrzadszym gatunkiem z rodziny jeleniowatych jest łoś, wędrujący wzdłuż doliny Pilicy. Ostatnio przebywa na terenie nadleśnictwa Smardzewice. Ostojami daniela są leśnictwa Borki, Brzustów, Wytoka, Jasień, Konewka. W okolicach Spały obserwowano białe osobniki tego gatunku. Licznym i powszechnie spotykanym gatunkiem w SpPK jest dzik.

W otulinie Parku, na terenie Nadleśnictwa Smardzewice, w pobliżu gajówki Książ, znajduje się Ośrodek Hodowli Żubrów. Od 1976 roku znajduje się on pod zarządem Kampinowskiego Parku Narodowego. Ośrodek położony jest w starodrzewiu sosnowo - dębowym z domieszką brzozy, grabu i olszy. Starodrzew powyżej 120 lat stanowi 70% drzewostanów. Ta lokalizacja stwarza warunki najbardziej zbliżone do warunków w naturze. Zwierzęta same zdobywają pokarm, dokarmiane są tylko podczas dłużej trwających, niesprzyjających warunków atmosferycznych. Obecna powierzchnia Ośrodka wynosi 72,4 ha. Przebywa w nim 25 żubrów nizinnych z linii białowieskiej. Zwierzęta po osiągnięciu odpowiedniego wieku trafiają do ogrodów zoologicznych lub są wypuszczane do wolno żyjących stad. Takie są między innymi w Białowieży i Bieszczadach.

ZPKWŁ

Według pełnego podziału geobotanicznego Szafera i Pawłowskiego (1972) Spalski Park Krajobrazowy znajduje się w obrębie: obszaru: - Euro-Syberyjskiego, prowincji: - Środkowo-Europejskiej, podprowincji: - Niżowo-Wyżynnej, w dziale: - Bałtyckim, poddziale: - Pasa Wyżyn Środkowych, w krainie: Północnych Wysoczyzn Brzeżnych, okręgu: - Łódzko – Piotrkowskim i Radomsko-Kozienickim.

Roślinność leśna 

Na terenie Spalskiego Parku Krajobrazowego stwierdzono dotychczas 13 zespołów leśnych i zaroślowych, a ponadto szereg zbiorowisk zastępczych i postaci degeneracyjnych w różnych formach i fazach odkształcenia.Dominującym typem ekosystemów na terenie Spalskiego Parku Krajobrazowego są ekosystemy leśne, które obejmują 65% powierzchni Parku. Lasy Spalskie były i są niewątpliwie najcenniejszym kompleksem leśnym byłej Puszczy Pilickiej, dlatego też te rozległe i bogate w zwierzynę lasy, były często nazywane zwyczajnie Puszczą Spalską. Jeszcze na początku ubiegłego stulecia Puszcza Pilicka znajdowała się w środku największego kompleksu puszczańskiego w Polsce Środkowej. Była ona niezwykle ważnym łącznikiem pomiędzy Puszczą Bolimowską - od północy, Puszczą Łódzką - od północnego zachodu oraz Lasami Włoszczowsko - Opoczyńskimi i Puszczą Świętokrzyską - od wschodu i południowego wschodu. Puszcza Pilicka pełniła, i częściowo pełni nadal, rolę najcenniejszego w Polsce Środkowej refugium flory i fauny leśnej. Jej istnienie jest gwarantem zachowania naturalnej różnorodności biotopów, biocenoz i gatunków.Krajobraz puszczański prezentują przede wszystkim następujące obiekty: 
- lasy dębowe (lub z dominacją dębów) w okolicach Konewki i Spały, 
- lasy jesionowo - olszowe i olszowe bagienne w uroczysku Ciebłowice, nad Pilicą w rejonie Spały i koło Żądłowic, 
- stare, nawet 200-letnie drzewostany sosnowe i sosnowo - dębowe w uroczysku Konewka i w okolicach Spały.

Roślinność nieleśna

Duża różnorodność i bogactwo fitocenotyczne zbiorowisk nieleśnych jest uwarunkowane zróżnicowaniem troficznym i wilgotnościowym siedlisk, przepływającą przez teren Parku rzeką Pilicą, czynnikami antropogenicznymi. Ekosystemy łąkowe występują w dolinie Pilicy (w obszarze terasy zalewowej) i mniejszych cieków, rzadziej w śródpolnych obniżeniach terenu. Do cennych, choć niewielkich powierzchniowo, nieleśnych zbiorowisk należą murawy napiaskowe. Są to zbiorowiska półnaturalne, zasiedlające skąpożywne i bezwodne piaski aluwialne, wydmowe lub sandrowe w dolinie Pilicy w obrębie terasy zalewowej, na piaszczystych wyniesieniach terasy w sąsiedztwie koryta rzeki oraz na piaszczystych krawędziach doliny. Tworzą je głównie wąskolistne, kseromorficzne trawy czasem z udziałem niskich kwitnących bylin. Obecnie jest to zanikający typ ekosystemów np. w okolicy Grotowic i Inowłodza. Murawy napiaskowe są interesującym i barwnym elementem krajobrazu Parku, wpływając na jego różnorodność. Pełnią również ważne funkcje biologiczne chroniąc przed erozją wodną i powietrzną, uruchamiają procesy biologiczne. Zbiorowiska muraw podlegają gwałtownym, naturalnym przemianom dlatego tak ważna jest ich ochrona. Warunkiem zachowania zbiorowisk z roślinnością nieleśną jest powstrzymanie naturalnego procesu sukcesji prowadzącej do powstawania zbiorowisk leśnych w miejscu muraw.

Rośliny naczyniowe. Siedliska i stanowiska roślin zagrożonych, chronionych i rzadko występujących.

Liczbę roślin naczyniowych występujących na terenie Parku można oszacować na ponad 800. Na szczególną uwagę zasługują rośliny chronione oraz te, które w Polsce Środkowej mają nieliczne stanowiska, lub w obrębie Parku nie występują zbyt często.
Głównymi ostojami interesujących składników flory są fitocenozy leśne. Dużą różnorodnością i udziałem licznej grupy roślin rzadkich i zagrożonych cechują się lasy o charakterze ciepłolubnym. W dąbrowach świetlistych i grądach wysokich w rejonie Konewki i na zboczach o wystawie południowej w okolicy Spały odnotowano m.in. orlika pospolitego Aquilegia vulgaris, naparstnicę zwyczajną Digitalis grandiflora, miodownika melisowatego Melittis melissophyllum, pięciornika białego Potentilla alba, ciemiężyka białokwiatowego Vincetoxicum hirudinaria i wiele innych. Wiele z tych cennych stanowisk jest zagrożonych postępującym procesem spontanicznej regeneracji grądów i dośd powszechnej eutrofizacji siedlisk przejawiającej się znacznym rozwojem warstwy podszytu i drugiego piętra drzewostanów zacieniających dno lasu. Liczne stanowiska cennych gatunków leśnych stwierdzono również w fitocenozach grądowych. Rezerwaty przyrody Spała i Konewka oraz ich otoczenie wraz z puszczańskimi lasami, starodrzewami dębowymi są ostoją m.in. kokoryczy pełnej Corydalis solida, lilii złotogłów Lilium martagon, kopytnika pospolitego Asarum europaeum, wawrzynka wilczełyko Daphne mezereum, zachyłki oszczepowatej Phegopteris connectilis, cienistki trójkątnej Gymnocarpium dryopteris i in. Ważnymi ostojami florystycznymi są także dolinki śródleśnych strumieni. Na cienistych zboczach, przy wysiękach i źródliskach liczne stanowiska mają m.in. widłak jałowcowaty Lycopodium annotinum, paprotka zwyczajna Polypodium vulgare, skrzyp zimowy Equisetum hiemale, bluszcz pospolity Hedera helix czy barwinek pospolity Vinca minor. W lasach higrofilnych występują nerecznica grzebieniasta Dryopteris cristata, czartawa drobna Circaea alpina, bniec czerwony Melandrium rubrum i in. Jednym z centrów różnorodności florystycznej w Spalskim Parku Krajobrazowym są również otwarte, nieleśne fragmenty doliny Pilicy i mniejszych cieków. Szczególnie miejsca występowania ekstensywnie użytkowanych łąk trzęślicowych i świeżych, starorzecza, torfowiska przejściowe oraz fitocenozy muraw ciepłolubnych. W dolinach stwierdzono występowanie m.in.: goździka pysznego Dianthus superbus, czarcikęsa łąkowego Succisa pratensis, selernicy żyłkowanej Cnidium dubium, bobrka trójlistkowego Menyanthes trifoliata, grążela żółtego Nuphar luteum, lepnicy wąskopłatowej Silene otites, tymotki Boehmera Phleum phleoides i in.

Spośród roślin objętych ochroną gatunkową (Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 października 2014 r. w sprawie ochrony gatunkowej roślin(Dz.U. 2014 poz. 1409) na terenie Parku występują:

Stanowiska gatunków ściśle chronionych

Stanowiska gatunków częściowo chronionych

Wśród roślin występujących na terenie SpPK znajdują się dwie rośliny zagrożone w skali kraju i figurujące na czerwonej liście roślin zagrożonych w Polsce:

1. Succisella inflexa - czarcikęsik Kluka
2. Dryopteris crisatata - narecznica grzebieniasta

Flora segetalna

Flora segetalna Spalskiego Parku krajobrazowego i jego otuliny jest bogata. Stwierdzono występowanie 257 taksonów roślin naczyniowych. Spośród tych gatunków 53 taksony należą do zagrożonych wymarciem. Jeden z tych gatunków Ornithogalum umbellatum, podlega ochronie ścisłej.

Zasadniczy zrąb flory segetalnej Parku stanowią gatunki eurytopowe, które występują pospolicie na całym terenie badań i wielu siedliskach. Cechy wyróżniające nadają florze parku gatunki bardzo rzadkie i rzadkie, wśród których przeważają gatunki stenotopowe, przywiązane do szczególnych siedlisk i rosnące na nielicznych rozproszonych stanowiskach, np Fumaria vailantii - dymnica drobnokwiatowa, Stachys annua - czyściec roczny, Geranium columbinum - bodziszek gołębi, Polycnemum arvene - chrząstowiec polny,Filago arvensis - nicennica polna, Hypericum humifusum - dziurawiec rozesłany, Centunculus minimus - lniczka mała, Jancus capitatus - sit główkowaty.

Flora segetalna SpPK składa się z roślin o różnym charakterze geograficznym. Spośród gatunków o kresach zasięgowych na szczególna uwagę zasługuja gatunki, których stanowiska na badanym terenie położone sa na lub przy granicach ich północno-wschodniego zasięgów, do których należą: Aphanes microkarpa - skrętek drobnoowocowy, Radiola linoides - lenek stoziarn, Centunculus minimus - niedospiałe kmaleńki, Zasadniczy trzon flory segetalnej na terenie Parku stanowią gatunki elementu holarktycznego. Gatunki subatlantydzkie wystepują stosunkowo rzadko. Należą do nich przede wszystkim rośliny piaszczysk, np Peplis portula - bebłek błotny, Hypericum humi fusum - dziurawiec rozesłany, Janus capitatus - sit główkowaty. Najmniej liczną grupę elementu holarktycznego stanowią gatunki pontyjskie, np Echium vulgare - żmijowiec zwyczajny. Element irano-turański reprezentują m.in. Atriplex patulum - łoboda rozłożysta.

Grzyby

Na terenie Spalskiego Parku Krajobrazowego stwierdzono 360 gatunków grzybów makroskopowych, w tym 5 gatunków objeęych ochrona prawną oraz 52 gatunki znajdujące się na czerwonej liście grzybów wieloowocnikowych zagrożonych w Polsce.

Bogactwo grzybów jest odbiciem różnorodności siedliskowej terenu oraz pokrywającej go szaty rośinnej. Wpływ na skład gatunkowy grzybów maja gatunki drzew, które są dla nich partnerami mikoryzowymi oraz substratami dla saprofitów.

Najliczniej na ternie Parku występują grzyby związane z sosną. Są to takie gatunki jak: Lactarius rufus - mleczaj rudy, Suillus luteus -maślak zwyczajny i Gyromitra esculenta - piestrznica kasztanowata. Licznie występują tez gatunki związane z brzozą: Lactarius torminorus - Mleczaj wełnianka, Leccinum scabrum - koźlarz babka, oraz rozkładający drewno Piptorus betulinus - porek brzozowy. Nielicznych już okazom jodły towarzyszą hericium abietinum - soplówka jodłowa i Phellinum hartigii - czyreń jodłowy.

Spośród gatunków objętych ścisłą ochroną gatunkową na terenie Spalskiego Parku Krajobrazowego stwierdzono nastepujące gatunki: Hericium coraloides - soplówka jodłowa, Morchella esculenta -smardz jadalny, Mutinus caninus - mądziak psi, Phallus impudicus - sromotnik bezwstydny, Sparessis crispa - szmaciak gałęzisty. Najbardziej zagrożona spośród wymienionych gatunków jest soplówka jodłowa. Jej istnienie związane jest z drewnem jodłowym, które intensywnie rozkłada, przez co wymaga systematycznego zasilenia w nowe zasoby jodłowego substratu. Gdy go zabraknie soplówka również zniknie.

Porosty (grzyby zlichenizowane)

Bardzo silnej eksterminacji ulegają tzw. rośliny niższe, z których wiele spełnia niezmiernie istotną funkcje w przyrodzie. Wyginęło i zagrożonych jest blisko 40% gatunków porostów. Zjawisko to wskazuje na gwałtowne zaburzenia i niekorzystne dla żywych organizmów przemiany całego środowiska przyrodniczego.

W Spalskim Parku Krajobrazowym porosty są ciągle stałym i bardzo istotnym składnikiem szaty roślinnej, co dobrze świadczy o biologicznych składnikach środowiska przyrodniczego, a zwłaszcza o lasach. SpPK jest w Polsce Środkowej wybitnym ośrodkiem kumulacji epifitów i epiksylitów leśnych.

Dotychczas stwierdzono 215 gatunków porostów. najcenniejszym składnikiem są epifity charakterystyczne dla starych puszczańskich lasów. W Parku takie gatunki skupione są przede wszystkim w rezerwacie Spała i Konewka, gdzie rosną na starych dębach i grabach. Wiele z tych gatunków jest zagrożonych w skali kraju wyginięciem i znajduje się na czerwonej liście porostów zagrożonych w Polsce. Obecność tych taksonów na terenie Parku - obecnie chronionym daje szansę ich trwania w czasie i utrzymania dzięki temu wysokiego poziomu różnorodności biologicznej na poziomie gatunkowym.

Wśród porostów naziemnych, nadrzewnych i naskalnych maja swoje stanowiska gatunki znajdujące się pod ochroną ścisłą. Jeden z taksonów objęty jest ochroną częściową Cetraria islandica - płucnica islandzka. Wszystkim tym gatunkom należy zapewnić ich trwanie i rozwój.

W ciągu ostatnich dwudziestu lat pewna pula ważnych epifitycznych gatunków roślin zginęła ze Spalskigo Parku Krajobrazowego. Największą stratą dla Parku jest zniszczenie w 1995r. stanowiska chronionego Lobaria pulmonaria - granicznika płucnika. Było to jedyne stanowisko w Polsce Środkowej tego gatunku rosnące na dębach w rezerwacie Konewka, które zostały wycięte.

Mszaki

Flora mszaków Spalskiego parku krajobraowego liczy 61 gatunków, w tym 7 wątrobowców i 54 mchy. Do najważniejszych należą: Cephalozia connivens, Lopholea bidentata, Riccia fluitans, Drepanocladus vernicosus - sierpowiec błyszczący, Aluacomnium palustre - mochwian błotny, Sphagnum fallax - torfowiec itd.

ZPKWŁ