ARKADIA WCZESNĄ WIOSNĄ
Trudno o bardziej udany i cieszący oko mariaż architektury i przyrody niż arkadyjski…
Arkadia (grecka) – górzysta, pokryta lasami, uboga kraina na Peloponezie, zamieszkała przez pasterzy i myśliwych. Kraina pięknych krajobrazów, gdzie dobrotliwy bożek Pan strzeże pobekujących stad, a Artemida, bogini łowów, patronka świata roślin i zwierząt, przebiega ścieżki w towarzystwie smukłej łani. Kraina westchnień antycznych poetów, szczęśliwości, zadumy...
Arkadia (mazowiecka) - wieś w gminie Nieborów, nad rzeką Łupią (Skierniewką), z romantycznym ogrodem w stylu angielskim, którego tworzenie rozpoczęła w 1778 r. Helena z Przeździeckich Radziwiłłowa, żona właściciela Nieborowa, Michała Hieronima Radziwiłła. Projektantami byli Szymon Bogumił Zug i Henryk Ittar. Księżna Helena prowadziła za rękę obu architektów, a potem własną ręką sadziła drzewa i wreszcie również własną ręką napisała po francusku Le Guide d’ Arcadia – Przewodnik po Arkadii[1].
«Mój ogród jest ciągłą radością myśli i oczu, wypoczynkiem ducha mego – twierdziła i ustawicznie rozwijała i komponowała swój ogród, aż do swej śmierci w roku 1821. Ogród gromadził kolekcję sztuki antycznej, „zabytki” z różnych epok historycznych, „starożytne ruiny” wybudowane od podstaw oraz liczne drzewa, które księżna osobiście dobierała. Zapewne z myślą o rozszerzaniu swego idyllicznego projektu, nabyła pobliskie wsi i nadała im romantyczne nazwy: Parma i Placencja.
Cały projekt powstał jednakowoż nie z zamiłowania do historii, architektury czy przyrody, ale z podyktowanej modą rywalizacji, jaka rozgrywała się pomiędzy księżną Heleną a jej najlepszą przyjaciółką, właścicielką ogrodów w Powązkach i Puławach, Izabelą z Flemingów Czartoryską.[2]
Sztuczne ruiny oraz inne zabytki starożytności, wiążące się z nimi historie i losy Arkadii na przestrzeni wieków to oddzielny, rozległy temat. Zajmujmy się zatem botanicznym aspektem arkadyjskiego ogrodu. Najlepiej zwiedzać go jesienią, kiedy wielogatunkowy park pięknie się wybarwia, dostarczając Świątyni Diany, Łukowi Greckiemu, Akweduktowi, Domowi Murgrabiego, Przybytkowi Arcykapłana, Domkowi Gotyckiemu, Cyrkowi Rzymskiemu, niedawno odrestaurowanemu Grobowcowi Złudzeń, rzeźbom i obeliskom bajkowego entourage’u.
|
W 2017 r. Zespół pałacowo-ogrodowy w Nieborowie i ogród sentymentalno-romantyczny w Arkadii zostały wpisane przez Prezydenta Rzeczpospolitej Polskiej na listę Pomników Historii. |
Ale i na wiosnę, zwłaszcza tę wczesną może okazać się nader interesujący; kryje bowiem w sobie wiele ciekawostek przyrodniczych. Polecamy zatem wczesnowiosenne arkadyjskie obserwacje roślinek najniższych i przemykających się między nimi pierwszych wiosennych płazów.
* * *
Wiosenne ścieżki arkadyjskiego ogrodu zachęcają do spacerów pośród pięknie prezentujących się kwietnych dywanów runa. Wśród niepozornych roślin zielnych, najczęściej w odcieniach żółci i bieli, zauważyć można kilka gatunków należących do tak zwanych geofitów – roślin typowych dla runa lasów liściastych, kwitnących i owocujących wiosną, dopóki w koronach drzew nie pojawią się liście. W tym ściśle ograniczonym i krótkim czasie rośliny te muszą wydać nasiona. Po rozwoju liści w koronach drzew byłoby to niemożliwe ze względu na zbyt małą ilość światła. Wtedy to nadziemna część geofitów szybko zamiera i znika bez śladu, pozostawiając jedynie niewidoczne naszym oczom podziemne kłącza, bulwy czy cebule – w tym stanie przetrwać muszą do następnej wiosny.
Poniżej przedstawiamy krótki opis wybranych gatunków geofitów występujących w Arkadii:
Zdrojówka rutewkowata – roślina kłączowa, dorastająca do 30 cm wysokości, często mylona z zawilcem gajowym. Liście podwójnie trójsiecznie, o długich ogonkach, listki 2-3- wrębne, na końcach zaokrąglone. Kwiaty o średnicy około 2 cm, wyrastające z kątów liści, z 5-6 białymi działkami kielicha oraz płatkami korony przekształconymi w miodniki. Jest jedną z najwcześniej kwitnących roślin wiosennych w lasach. Trująca, w Polsce średnio liczna.
Zawilec gajowy – roślina kłączowa, dorastająca do 20 cm wysokości. Posiada 3 liście, skupione w okółku, dłoniasto 3-5-sieczne, o długich ogonkach, listki 2-3-wrębne z piłkowanym brzegiem. Kwiat jeden, o średnicy do 4 cm, wyrastający na szczycie pędu, z 6-8 białymi listkami okwiatu. Trująca, w Polsce pospolita. Rozsiewana przez mrówki (nasiona posiadają elajosomy*).
Zawilec żółty – roślina kłączowa, dorastająca do 20 cm wysokości, podobna do zawilca gajowego, lecz rzadziej spotykana. Posiada 3 liście, skupione w okółku, dłoniasto 3-5-sieczne, o krótkich ogonkach, listki 3-wrębne szeroko ząbkowane. Kwiaty o średnicy do 4 cm, wyrastające po 1 lub 2 na szczycie pędu, z 5-6 żółtymi działkami okwiatu. Trująca, w Polsce pospolita. Rozsiewana przez mrówki (nasiona posiadają elajosomy*).
Złoć żółta – roślina cebulowa, dorastająca do 25 cm wysokości. Liście długie i równowąskie, do 1,5 cm szerokie. Kwiaty na szypułkach, po 1-7 w szczytowym kwiatostanie, z 6 żółtymi działkami okwiatu, wydłużonymi, tępo zakończonymi. W Polsce pospolita. Rozsiewana przez mrówki (nasiona posiadają elajosomy*).
|
*Elajosom – inaczej ciałko mrówcze. Struktura na powierzchni nasion lub owoców niektórych roślin, zawierająca substancje wabiące mrówki, między innymi węglowodany, białka i tłuszcze. Stanowi pokarm dla mrówek, dzięki czemu przyczynia się do rozprzestrzeniania i rozsiewania nasion. |
W północnej części parku, wzdłuż stawu napotkać możemy całe połacie charakterystycznych, różowo kwitnących roślin. To zakwitające w marcu lepiężniki różowe. Są bylinami kłączowymi wykształcającymi kwiatostany w postaci gęstego grona na bezlistnych purpurowych pędach z drobnymi łuskami. Okrągławo sercowate liście lepiężnika pojawiają się dopiero w kwietniu. Wydzielają charakterystyczny, nieprzyjemny zapach. Ogonki liściowe osiągają nawet do 1 m długości, a blaszki liściowe do 60 cm średnicy. Roślina lecznicza, w Polsce pospolita.
Należy zaznaczyć, iż wszystkie opisane wyżej rośliny wczesnowiosenne mają ogromne znaczenie dla owadów zapylających, które w tym okresie nie mają jeszcze dużego wyboru pokarmu
i zmuszone są nieraz do przemierzania olbrzymich odległości w jego poszukiwaniu.
Na przełomie marca i kwietnia w Arkadii możemy spotkać lub usłyszeć kilka ciekawych, nieraz mało pospolitych płazów. Pamiętajmy, że wszystkie gatunki płazów w naszym kraju objęte są ochroną!
Grzebiuszka ziemna - zwana huczkiem to jedyny płaz z pionową źrenicą. Posiada skórę koloru szaro-brązowego, z ciemniejszymi plamkami, wydzielającą charakterystyczną substancję o zapachu czosnku. Grzebiuszka to płaz typowo lądowy. Poza okresem godowym unika wody. Prowadzi nocny tryb życia. Dzień spędza zagrzebana w ziemi, w wykopanych tylnymi kończynami małych norkach (aktywna za dnia jedynie podczas godów). Kijanki grzebiuszki są wyjątkowo duże - osiągają do kilkunastu cm długości!
Kumak nizinny – drobny płaz o ciemnej barwie, z brzuchem pokrytym charakterystycznymi pomarańczowymi plamami i małymi białymi kropkami. Jaskrawe barwy ostrzegawcze informują o trującym, gęstym, pieniącym się śluzie, który wydzielany jest w chwili podrażnienia zwierzęcia. Kumak to płaz typowo wodny, aktywny w dzień i w nocy. Łatwiej go usłyszeć niż zobaczyć. Samce wydają donośne dźwięki przypominające melancholijne dudnienie lub odgłos skrzypiącej huśtawki.
[1] Wydany w roku 1800 w Berlinie, polskie tłumaczenie autorstwa Z. Zochowskiej ukazało się w r. 1848 w I tomie „Albumu Literackiego”.
[2] W 1808 r. księżna Izabela Czartoryska wydała dzieło „Myśli różne o sposobie zakładania ogrodów”.
